Είναι η λύσσα ο πιο θανατηφόρος ιός;

Η λύσσα, ή στα αγγλικά rabies, είναι μια από τις πιο γνωστές ζωονόσους. Ανήκει στην οικογένεια των ραβδοϊών και κάθε χρόνο είναι υπεύθυνη για τον θάνατο περίπου 70.000 ανθρώπων[1]. Η μετάδοσή της είναι δυνατή μέσω δήγματος ή εκδοράς από κάποιο μολυσμένο ζώο. Παρόλο που ο ιός της λύσσας έχει βρεθεί σε πολλά είδη άγριων ζώων, όπως αλεπούδες, ρακούν, νυχτερίδες, ασβούς και αλλά, οι περισσότεροι θάνατοι παγκοσμίως προκαλούνται από δήγματα μολυσμένων σκύλων.

Εξάπλωση του ιού

Περιοχές υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση της λύσσας

Στην Ευρώπη, σύμφωνα με στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, το 2012 καταγράφηκαν περισσότερα από 6000 κρούσματα σε ζώα και 9 κρούσματα σε ανθρώπους, κυρίως ταξιδιώτες. Τα επιδημιολογικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας όμως, επιβεβαιώνουν ότι, οι περισσότεροι θάνατοι καταγράφονται ετησίως σε αγροτικές περιοχές της Αφρικής και της Ασίας, με τον αριθμό τους να ανέρχεται στους 55.000/χρόνο. Στην Ελλάδα το τελευταίο κρούσμα σε άνθρωπο καταγράφηκε το 1970, ενώ σε ζώο το 1987. Για αρκετά χρόνια η χώρα μας θεωρούνταν απαλλαγμένη από την λύσσα, μέχρι που τον Οκτώβριο του 2012 αυτή επανεμφανίστηκε με 48 συνολικά (εώς τον Μάιο του 2014, κρούσματα σε άγρια ζώα, όπως οι κόκκινες αλεπούδες, σε οικόσιτα ζώα, δηλαδή σκύλους-γάτες, αλλά και σε παραγωγικά ζώα, συγκεκριμένα αγελάδες.

Μετάδοση και παθογένεια του ιού

Όπως ήδη αναφέρθηκε ο ιός μεταδίδεται με δήγμα ή εκδορά από κάποιο ήδη μολυσμένο ζώο. Πιο συνηθισμένη πήγη μετάδοσης είναι το δήγμα, καθώς ο ιός βρίσκεται στο σάλιο των ζώων. Αφού ο ιός εισέλθει στον οργανισμό, είτε πολλαπλασιάζεται στα μυικά κύτταρα ή μολύνει απευθείας τα νευρικά κύτταρα. Μόλις φτάσει στο κεντρικό νευρικό σύστημα ΚΝΣ αρχίζει η ραγδαία αναπαραγωγή του με αποτέλεσμα την εμφάνιση συμπτωμάτων. Ο ιός μέσω του ΚΝΣ εξαπλώνεται στα περιφερικά νεύρα και μολύνει επίσης μη νευρικούς ιστούς όπως αυτός των σιαλογόνων αδένων προκαλώντας έντονη σιελόρροια. Με την απέκκρισή του ιού από το σάλιο των μολυσμένων ζώων ο κύκλος του ιού έχει ολοκληρωθεί.

Ο ιός ΔΕΝ μεταδίδεται από την επαφή με αίμα, ούρα, κόπρανα ή με απλό άγγιγμα ενός ζώου, ακόμα και αν αυτό είναι μολυσμένο.

“κύκλος” του ιού
https://www.who-rabies-bulletin.org/site-page/transmission-and-pathogenesis

Συμπτώματα

Ο χρόνος επώασης, δηλαδή ο χρόνος που χρειάζεται ο ιός από την στιγμή που θα εισέλθει στον οργανισμό μέχρι να αρχίσει να προκαλεί συμπτώματα, είναι 2-3 μήνες. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί χρόνοι επώασης από 1-2 εβδομάδες μέχρι και 6 χρόνια. Γενικά, εξαρτάται από: την περιοχή του δήγματος, το συνολικό φορτίο του ιού που μεταδόθηκε και το στέλεχος του ιού. Η λύσσα λόγω του τροπισμού της στα νευρικά κύτταρα προκαλεί νευρολογικά συμπτώματα ως αποτέλεσμα μιας οξείας μηνιγγοεγκεφαλίτιδας.

Άνθρωπος

Μετά το δήγμα ακολουθούν συνήθως κάποια μη ειδικά συμπτώματα όπως αδυναμία, πυρετός, πονοκέφαλος, γενική αδιαθεσία και γαστρεντερικές διαταραχές. Το πρώτο νευρολογικό σύμπτωμα είναι πόνος ή αίσθηση τσιμπήματος ή φαγούρα ή παραισθησία στο σημείο του δήγματος. Ακολουθούν αϋπνία, άγχος, ψευδαισθήσεις, σιελλόρια, δυσκαταποσία, ενώ προοδευτικά εγκαθίσταται το κώμα και επέρχεται ο θάνατος.

Στον άνθρωπο περιγράφονται 2 μορφές της νόσου. Η πρώτη είναι η μανιακή που εμφανίζεται στο 70% των ασθενών και η δεύτερη είναι η παραλυτική στο 30%. Ασθενείς με την μανιακή μορφή παρουσιάζουν υπερδιέγερση, ευέξαπτη συμπεριφορά και ο θάνατος επέρχεται συνήθως 6 μέρες αργότερα λόγω καρδιοαναπνευστικής ανακοπής. Η παραλυτική μορφή είναι λιγότερο δραματική και διαρκεί περισσότερο. Η παράλυση αρχίζει από το σημείο του δήγματος και σταδιακά εξαπλώνεται και σε άλλους μυς.

Ζώα

Τα μολυσμένα ζώα συνήθως αναπτύσσουν μη ειδικά συμπτώματα. Αρχικά σταματάνε να δέχονται την τροφή και το νερό με αποτέλεσμα να εμφανίζουν ληθαργηκότητα. Επιπλέον μπορεί να παρατηρηθούν πυρετός ή/και έμετος. Τα νευρολογικά συμπτώματα που ακολουθούν περιλαμβάνουν αταξία, αδυναμία, παράλυση, επιληπτικές κρίσεις, δυσκολία στην αναπνοή και την κατάποση, σιελόρροια και μη φυσιολογική-επιθετική συμπεριφορά.

Ενημερωτικό φυλλάδιο ΕΟΔΥ για την λύσσα
“https://eody.gov.gr/disease/lyssa/“

Θεραπεία και προφύλαξη

Δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία μετά την εκδήλωση των συμπτωμάτων της νόσου. Η θνησιμότητά της αγγίζει το 100%. Ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης για την λύσσα, μετά από πιθανή έκθεση, είναι:

Η περιποίηση και ο καθαρισμός του τραύματος με σαπούνι και νερό ή χειρουργική πλύση και εφαρμογή αντισηπτικού.
Η μετα-εκθεσιακή προφυλακτική αγωγή με εμβόλιο και κατά περίπτωση η χρήση αντιλυσσικού ορού.

Σε άτομα που έρχονται σε συχνή επαφή με ζώα όπως οι κτηνίατροι συστήνεται να γίνεται προληπτικός εμβολιασμός. Αυτός περιλαμβάνει 3 δόσεις και ακουλουθείται από έλεγχο των αντισωμάτων.

Πρόληψη

Στην προσπάθεια πρόληψης της μετάδοσης του ιού της λύσσας το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων διενεργεί εκστρατείες εμβολιασμού άγριων ζώων κατά της λύσσας. Οι εμβολιασμοί αυτοί λαμβάνουν χώρα με την ρίψη από αέρος δολώματος που περιλαμβάνει εμβόλιο με ζωντανό εξασθενημένο ιό της λύσσας. Οι ρίψεις αυτές γίνονται σε μη κατοικημένες περιοχές σε συγκεκριμένα σημεία στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά μπορεί κάποιο δόλωμα να παρασυρθεί ή να μεταφερθεί στα όρια κάποιας κατοικημένης περιοχής. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να έρθετε σε επαφή με το περιεχόμενο του δολώματος, επειδή περιέχει ζωντανό στέλεχος του ιού. Για αυτό τον σκοπό το δόλωμα βρίσκεται προστατευμένο σε ειδική θήκη με σήμανση.

Φωτογραφία αντιλυσσικού εμβολίου-δολώματος

Κίνδυνος υπάρχει ΜΟΝΟ στην περίπτωση που το υγρό περιεχόμενο της κάψουλας έρθει σε επαφή με ανοιχτές πληγές ή βλεννογόνους. Αν το κατοικίδιό σας έρθει σε επαφή ή καταναλώσει το εμβόλιο δεν υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος για την υγεία του.

Αντιλυσσικός εμβολιασμός σε σκύλο και γάτα

Το εμβόλιο κατά της λύσσας είναι το μόνο υποχρεωτικό εμβόλιο και η χορήγησή του πρέπει να επαναλαμβάνεται ανάλογα με τις οδηγίες του κατασκευαστή. Ο πρώτος εμβολιασμός του ζώου κατά της λύσσας γίνεται συνήθως σε κουτάβια και γατάκια ηλίκιας μεγαλύτερης των 3ων μηνών και είναι απαραίτητος για να ταξιδέψει κάποιο ζώο εντός και εκτός των συνόρων. Για την κατάρτιση κατάλληλου εμβολιακού προγράμματος θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον κτηνίατρό σας.

Μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση δήγματος από σκύλο

Σε περίπτωση που το ζώο είναι δεσποζόμενο ανταλλάζουμε στοιχεία με τον ιδιοκτήτη και ζητάμε το ζώο του να εξετασθεί από κτηνίατρο, για την περίπτωση που είναι μολυσμένο. Συνήθως ο κτηνίατρος θέτει το ζώο υπό παρακολούθηση και στην συνέχεια ενημερώνει για τυχόν ύποπτα συμπτώματα. Στην περίπτωση που το ζώο είναι αδέσποτο συγκρατήστε στην μνήμη σας όσα περισσότερα στοιχεία μπορείτε για να τα περιγράψετε στον επαγγελματία υγείας που θα αναφερθείτε για την περιποίηση του τραύματος. Για παράδειγμα το είδος, το μέγεθος, το χρώμα του ζώου όπως και την συμπεριφορά του, δηλαδή αν το δήγμα ήταν φυσιλογική αντίδραση του ζώου σε πιθανή ενόχληση, απειλή ή αίσθηση κινδύνου, αν γνωρίζετε ότι υπάρχει ιστορικό με παρόμοια συμπεριφόρα και την συμπεριφορά του ζώου μετά το δήγμα. Σημαντικό είναι να αναζητήσετε άμεσα ιατρική βοήθεια είτε από ιατρό είτε από κτηνίατρο, αν πρόκειται για κάποιο κατοικίδιο.

Ενημερωτικό φυλλάδιο ΚΕΕΛΠΝΟ για την λύσσα
“https://eody.gov.gr/disease/lyssa/“

Συμπερασματικά, η λύσσα πρόκειται για έναν από τους πιο θανατηφόρους ιούς, αφού το 99% των περιπτώσεων μόλυνσης με αυτή οδηγείται σε θάνατο μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Ταυτόχρονα όμως, πρόκειται για μία ασθένεια η οποία μπορεί να προληφθεί με την λήψη κατάλληλων μέτρων προφύλαξης και την έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής περίθαλψης.