Ενοχή : Αυτή η αίσθηση-τυφώνας μπαίνει επιτέλους σε λέξεις.
Ενοχή…. Έντονο συναίσθημα, διαπεραστικό, πειστικό. Σε πείθει ότι φταις, κι ας μην φταις. Μέσα σου κυριαρχεί η ανάγκη να επανορθώσεις για κάτι ασαφές, αόριστο που όμως αισθάνεσαι απαραίτητο να κάνεις. Η ενοχή δεν δίνει στον άνθρωπο τον περιθώριο, να την κρίνει. Δεν του δίνει τον χρόνο να αποφασίσει αν θα την εσωτερικεύσει ή όχι. Είναι επιβλητική, μπαίνει στην ψυχή χωρίς να την αξιολογήσεις.
Είναι μία αίσθηση, μία ψευδαίσθηση, ένα παιχνίδι του μυαλού. Το μυαλό σου μεταφράζει το αντικείμενο της ενοχής σου ως αντικειμενικό σφάλμα. Η ενοχή καθορίζει τις κινήσεις σου. Ο στόχος ξαφνικά είναι ένας και συγκεκριμένος: Να διορθώσεις αυτό το λάθος, που συχνά είναι κάτι σωστό, αντιπροσωπευτικό κι απλά μη αποδεκτό από την κοινωνία.
Οι ενοχές μας έχουν πρόσωπα
Συχνά μας καθοδηγεί η ενοχή είτε το βλέπουμε, είτε όχι, αποτελεί γνώμονα στην ζωή μας και στις επιλογές μας. Επιλέγουμε έναν κλάδο σπουδών κι όχι αυτόν που επιθυμούμε. Μας έπεισαν ότι δεν έχουμε τις γνώσεις, το υπόβαθρο, την αντοχή, την προσωπικότητα για να υποστηρίξουμε την επιλογή μας. Λαμβάνουμε αυτήν την “ανεπάρκεια” ως δική μας παράλειψη κι ας μην υπάρχουν σοβαρά τεκμήρια για αυτήν την κατηγορία. Τελικά μένουμε με μία αίσθηση ευθύνης για αυτήν την ανεπάρκεια (ενοχή).
Το πρόβλημα αυτό ξεκινάει όταν η κοινωνία, η οικογένεια, οι γονείς, οι φίλοι, οι δάσκαλοι δημιουργούν την δική τους κρίση για έναν άνθρωπο με βάση στερεότυπα, την προσωπική τους αίσθηση ή άποψη. Το πρόβλημα είναι σοβαρό όταν εκείνοι εκφράζουν αυτήν την μη ρεαλιστική ή αβάσιμη θέση ως απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη .
Μεγαλώνοντας ενοχικά παιδιά.
Τα πιο ευάλωτα θύματα είναι τα παιδιά. Αυτά, συνήθως εσωτερικεύουν τέτοιες απόψεις από μεγαλύτερους συγγενείς, ανθρώπους τους οποίους θεωρούν πρότυπα ή αυθεντίες όπως δασκάλους, μεγαλύτερους φίλους, προπονητές κλπ.
Τα παιδιά βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από τα μάτια αυτών των ανθρώπων (κατοπτρικός εαυτός). Είναι γι’ αυτά «οι σημαντικοί άλλοι». Υπάρχει μία τάση, οι μεγαλύτεροι να αντιμετωπίζουν τα παιδιά ως υποδεέστερα ή να μην τα λαμβάνουν υπόψη στα σοβαρά «δεν ξέρεις εσύ, είσαι μικρός». Κάποιες φορές τα κρίνουν απόλυτα. Ξέρουν ότι δεν μπορούν εκείνα να τους αμφισβητήσουν και ξεσπούν πάνω τους τις ναρκισιστικές τους τάσεις. Θεωρούν δηλαδή ότι μπορούν να εκφράσουν σε αυτά την υπεροψία τους ανεμπόδιστα αποδίδοντας τους υπέρογκες, άδικες ευθύνες. Μπορεί να απαντήσουν στα παιδιά αυθαίρετα «αυτά που υποστηρίζεις είναι ατεκμηρίωτα, δεν ακολούθησες πιστά τις υποδείξεις μου, δεν θα είναι ποτέ αποδεκτά αυτά που πιστεύεις» «Η δικαιολογία σου δεν είναι σοβαρή, παραδέξου το, είσαι απλά τεμπέλης».
Ενοχή έναντι του παιδιού: Μία άνιση μάχη.
Ακόμα, οι μεγάλοι πολλές φορές «αναγνωρίζουν την παιδική ηλικία ως φάση μετάβασης προς την ενήλικη ζωή» (Ιωάννα Μπίμπου-Νάκου, Αριάδνη Στογιαννίδου-2006). Αναμένουν δηλαδή από τα παιδιά να υιοθετούν ενήλικες συμπεριφορές «Δεν έδειξες την πρέπουσα υπευθυνότητα, με απογοήτευσες», «Η ζωή είναι σκληρή, πρέπει να είσαι κι εσύ σκληρός, δεν είναι σωστό να σε επηρεάζεσαι τόσο εύκολα» αποδίδοντας στα παιδιά ευθύνες που δεν είναι έτοιμα, ούτε πρέπει να επωμιστούν. Καταλήγουν να αισθάνονται ανεπαρκή (ενοχή).
Συχνά οι δάσκαλοι δημιουργούν ενοχές στα παιδιά και χωρίς να έχουν αυτή την πρόθεση. Η ιδιότητα του δασκάλου είναι συνώνυμη με την ικανότητα επηρεασμού κι αυτό γιατί ο δάσκαλος στην κοινωνία και στην ψυχή των παιδιών χαράζει το πρότυπο και την αυθεντία του. Στο μυαλό των παιδιών είναι ένας μεγάλος ηγέτης και καθοδηγητής. Ό,τι τους υποδεικνύουν, ό,τι τους λένε αποτελεί για αυτά νόμο, ένα πρέπει τόσο δεδομένο και αδιαμφισβήτητο που αποτυπώνουν ανεξίτηλα στα υποσυνείδητά τους. Αν αποδώσουν στα παιδιά κατώτερο και υποτακτικό ρόλο, αυτόν θα εσωτερικεύσουν, με αυτόν αυτοπροσδιορίζονται. Θα θεωρούν την υποτιθέμενη κατωτερότητα τους δική τους ευθύνη την οποία θα αναλάβουν (ενοχή).
Δάσκαλοι, κρατάτε στα χέρια σας το εμβόλιο κατά των ενοχών
Αυτό όσο κι αν φαντάζει τρομακτικό, είναι δύναμη, είναι η δύναμη σας, δάσκαλοι. Θέλει προσπάθεια για να μην την χρησιμοποιήσετε κατά λάθος εναντίον των παιδιών. Θέλει προσπάθεια να μην τα κρίνετε τα εσφαλμένα με τα δικά σας φίλτρα, αντιλήψεις, φόβους.
Μην γεμίζετε τα παιδιά με ενοχές αξιολογώντας τα αυστηρά και απόλυτα λέγοντας τους τι έπρεπε να έχουν καταφέρει, τι δεν μπορούν να κάνουν, τι πρέπει να κάνουν για να επιτύχουν, πόσο αργά είναι πλέον και πόσο σας έχουν απογοητεύσει, συνδέοντας την διαφορετικότητα (π.χ άλλη καταγωγή, καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα) με την σχολική αποτυχία αυτών των παιδιών.
Τα παιδιά σας γίνονται οι πεποιθήσεις σας γι΄ αυτά. Όλα αυτά που τους πείσατε ότι δεν μπορούν να καταφέρουν μετατρέπονται σε ενοχές οι οποίες τους καθιστούν ανίκανους, ανεπαρκείς κι ως τέτοιοι πλέον αυτοκαθορίζονται, κι ως τέτοιοι δρουν.
Δάσκαλοι, έχετε την δύναμη να επηρεάσετε δραματικά τους μαθητές σας, μόνο μέσω της ιδιότητας σας ως δάσκαλοι. Φανταστείτε πόσο μαγικά πράγματα μπορείτε να καταφέρετε, επηρεάζοντας τα παιδιά σας και με την με την ιδιότητα σας ως άνθρωποι.
Αν πιστεύατε στα όνειρα των παιδιών σας, αυτόματα θα πίστευαν κι αυτά. Έτσι, θα είχατε επιτύχει το μεγαλύτερο βήμα για την πραγματοποίηση τους. Μετά, θα τα καθοδηγούσατε διώχνοντας μακριά τον φόβο, το άγχος, την ματαίωση, τις διακρίσεις, τις προκαταλήψεις , τον ρατσισμό. Αυτά είναι τα πραγματικά εμπόδια στα όνειρα των παιδιών , όχι τα ίδια τα παιδιά.
Δάσκαλοι, κρατάτε στα χέρια σας την ευκαιρία των παιδιών να κάνουν όνειρα.
Ας διδάξουμε τα παιδιά, πρώτα ως άνθρωποι για να αρχίσουμε να κάνουμε ξανά, αντιπροσωπευτικά όνειρα. Γιατί αυτά τα παιδιά είναι οι μελλοντικοί ενήλικες με αυτές τις πεποιθήσεις και την αυτοεικόνα που διαμόρφωσαν στην παιδική ηλικία. Πραγματοποιούν τα όνειρα που έκαναν μικροί μόνο αν τότε πίστεψαν σε αυτά. Ας κάνουμε όνειρα μαζί με τα παιδιά, ας δώσουμε μια ευκαιρία για μια φορά στα δικά τους όνειρα. αντί να πιστεύουμε μόνο στα δικά μας και να ματαιώνουμε τα δικά τους.
Ας μην μεγαλώσουμε ενοχικά παιδιά γιατί ενοχή σημαίνει υποδούλωση του μυαλού. Κι η ανελευθερία δεν οδήγησε ποτέ στην πραγματοποίηση αντιπροσωπευτικών ονείρων, μόνο σε συμβιβασμούς. Μόνο για αυτούς πίστεψαν ότι είναι ικανοί κάποιοι άνθρωποι.
