Όλοι γνωρίζουμε τον ιό που έχει πλήξει τον πλανήτη μας τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας αλόγιστες συνέπειες σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ο SARS-CoV-2 όμως, δεν είναι ο μόνος ιός που μεταδόθηκε από τα ζώα στον άνθρωπο.
Ο όρος ζωονόσος χρησιμοποιείται για να περιγράψει όλες τις ασθένειες που μεταφέρονται από τα ζώα στον άνθρωπο ή το αντίστροφο. Η covid-19 δεν είναι η μόνη ασθένεια που πέρασε το «φράγμα» του είδους και μεταφέρθηκε στον άνθρωπο. Η γρίπη των χοίρων (ή καλύτερα η γρίπη του ανθρώπου που μεταφέρθηκε στον χοίρο), ο έμπολα , η λύσσα, αλλά και βακτηριακά νοσήματα όπως η σαλμονέλα, ο άνθρακας είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου που απασχολεί ιατρούς και κτηνιάτρους σε όλο τον κόσμο.
Τι εννοούμε με τον όρο ενιαία υγεία;
Ενιαία υγεία ή one health, είναι μια συνεργατική προσέγγιση πολλών τομέων και επιστημονικών πεδίων, με στόχο την επίτευξη αποδοτικότερων αποτελεσμάτων στην υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος. Η ανάγκη διεπιστημονικής συνεργασίας στην εποχή της κλιματικής αλλαγής και της απρόσκοπτης μετακίνησης πληθυσμών είναι επιτακτική.
Πώς σχετίζεται η μικροβιακή αντοχή με την ενιαία υγεία;
Σε αυτό το πρίσμα ανήκει η ανθεκτικότητα των μικροβίων που πλήττει το σύστημα υγείας πολλών χωρών, ως αποτέλεσμα της αλόγιστης ή λανθασμένης χρήσης των αντιβιοτικών στην ιατρική και την κτηνιατρική. Αναγκαίο κομμάτι της προσέγγισης, με βάση την ενιαία υγεία, αυτού του προβλήματος είναι ο περιορισμός και η συνετή χρήση των αντιμικροβιακών. Σύμφωνα με μία έρευνα που έλαβε χώρα το 2019, εκτιμάται ότι 4.95 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την ζωή τους από ασθένειες που οφείλονταν σε ανθεκτικούς μικροοργανισμούς. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθούν τα αποτελέσματα μιας άλλης έρευνας του 2016, στην οποία προβλέπεται ότι οι θάνατοι που οφείλονται σε ανθεκτικούς μικροοργανισμούς, θα αυξηθούν σε 50.000.000/χρόνο ως το 2050. Με σκοπό να αποφύγει αυτή την δραματική εξέλιξη, η ευρωπαϊκή ένωση έχει θεσπίσει ορισμένα όρια και κανόνες ορθής χρήσης των αντιμικροβιακών ουσιών. Ένα καλό παράδειγμα, αποτελεί η απαγόρευση τους στα παραγωγικά ζώα, ως προληπτικά μέτρα ή ως αυξητικούς παράγοντες(1).
Ο κτηνίατρος και η ασφάλεια των τροφίμων.
Στα πλαίσια της ενιαίας υγείας, ένα σημαντικό κομμάτι αποτελεί και η ασφάλεια των τροφίμων. Μία άγνωστη, στο ευρύ κοινό, εφαρμογή της κτηνιατρικής είναι ο έλεγχος των τροφίμων ζωικής προέλευσης προς ανθρώπινη κατανάλωση. Με μία πρόταση το ονομάζουμε “από την φάρμα στο πιάτο” (from farm to fork). Αυτήν την στρατηγική ακολουθεί η ευρωπαϊκή ένωση, με σκοπό να εξασφαλίσει ποιοτικότερα και πιο θρεπτικά τρόφιμα για τους πολίτες της. Πιο συγκεκριμένα, για να αποφύγουμε επιδημίες που οφείλονται σε τροφιμογενείς λοιμώξεις, είναι προτιμότερο η πρόληψη να αφορά τα ζώα, τα ζωικά προϊόντα και την μόλυνση του περιβάλλοντος από αυτά. Αντίθετα, η τακτική που ακολουθούμε κατά κόρον σήμερα, προσανατολίζεται πρωτίστως στην θεραπεία και την πρόληψη των ασθενειών που προκαλούνται στον άνθρωπο και δευτερευόντως στην υγεία των ζώων .
Τι είναι τα εξωτικά νοσήματα.
Στην κατηγόρια των εξωτικών νοσημάτων ανήκουν αυτά που δεν ενδημούν σε μία χώρα, δηλαδή που δεν βρίσκουμε κρούσματα τους. Πολλά από αυτά τα νοσήματα μεταδίδονται με κουνούπια, σκνίπες και άλλα παράσιτα. Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής η θερμοκρασία του πλανήτη έχει μεταβληθεί, με αποτέλεσμα η ζωή ορισμένων εντόμων και παρασίτων να παρατείνεται. Κατά συνέπεια, μπορεί να βρεθούν κρούσματα από ασθένειες που μεταδίδονται με παράσιτα σε περιόδους του χρόνου που δεν αναμένονται και σε περιοχές που δεν ανιχνεύονταν προηγουμένως. Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας ασθένειας είναι ο ιός του δυτικού Νείλου, ο οποίος μεταδίδεται με μολυσμένα κουνούπια. Αυτή η κατάσταση επηρεάζει κυρίως περιοχές που συνορεύουν με χώρες που τα νοσήματα αυτά ενδημούν, όπως η Θράκη και κάποια νησιά του Αιγαίου.
“Υγεία” του περιβάλλοντος.
Ο άνθρωπος και τα ζώα αλληλεπιδρούν τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον που διαμένουν. Στην εποχή μας, η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, ζώων και ζωικών προϊόντων οδηγεί στην μετάδοση ασθενειών από χώρες, στις οποίες εξωτικές ασθένειες ενδημούν. Πέρα από αυτό, τα βακτήρια που υπάρχουν στο περιβάλλον αποτελούν δεξαμενές γονιδίων ανθεκτικότητας στα αντιμικροβιακά. Ως συνέπεια της αλλεπίδρασής τους με τον άνθρωπο και τα ζώα τα γονίδια αυτά είναι δυνατόν να μεταδοθούν και σε άλλα είδη. Αν σκεφτούμε την ποσότητα των αντιμικροβιακών καταλοίπων από την φαρμακευτική βιομηχανία, τα νοσοκομεία και την εντατική εκτροφή παραγωγικών ζώων που καταλήγουν στο έδαφος και στο νερό, είναι λογική η ενίσχυση της ανάπτυξης ανθεκτικών μικροοργανισμών στο περιβάλλον.
Πώς βοηθάει ο εργαστηριακός έλεγχος στην ενιαία υγεία;
Ο εργαστηριακός έλεγχος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ενιαίας υγείας. Τα εργαστήρια που είναι υπεύθυνα για την διατήρηση της δημόσιας υγείας, εκτελούν διαγνωστικούς ελέγχους και εποπτεύουν ασθένειες που θεωρούνται ζωονόσοι. Επιπλέον, σε αυτά γίνεται έλεγχος της αντοχής των βακτηρίων έναντι αντιμικροβιακών φαρμάκων, με την βοήθεια των αντιβιογραμμάτων. Έτσι, αποφεύγεται η λανθασμένη χορήγηση ενός αντιβιοτικού, περιορίζοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικότητας.
Η ενιαία υγεία είναι μία στρατηγική που βασίζεται σε παγκόσμια συνεργασία επιστημόνων. Μόνο με την επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων τομέων που την αποτελούν θα γίνει δυνατή η επίλυση των σοβαρών επικείμενων προβλημάτων. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να ενισχυθούν περαιτέρω τα συστήματα που στοχεύουν προς αυτή την κατεύθυνση.
(1) Αυξητικοί παράγοντες: κάποια αντιβιοτικά χρησιμοποιούνταν σε μικρές δόσεις και χωρίς απαραίτητα την ύπαρξη κάποιου μικροοργανισμού από τις εντατικές εκμεταλλεύσεις, κυρίως χοίρων και πτηνών, με σκοπό την αύξηση των αποδόσεων.
Βιβλιογραφία
https://www.euro.who.int/en/healthtopics/healthpolicy/onehealth#:~:text=’One%20Health’%20is%20an%20approach,animal%2C%20human%20and%20environment%20interface.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29600770/
https://www.aphl.org/aboutAPHL/Pages/One-World-One-Health.aspx
https://www.nature.com/articles/d41586-022-00228-x
https://www.aphl.org/aboutAPHL/Pages/One-World-One-Health.aspx
https://ec.europa.eu/food/horizontal-topics/farm-fork-strategy_en
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:92002E001507&from=GA
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK114498/
https://www.geotee.gr/MainNewsDetail.aspx?CatID=1&RefID=20896&TabID=4
https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(18)30124-4/fulltext
https://www.cdc.gov/onehealth/basics/index.html
https://www.cdc.gov/onehealth/basics/zoonotic-diseases.html
https://www.pasteur.gr/eniea-ygia/
εικόνα ενιαία υγεία: https://www.pasteur.gr/eniea-ygia/
εικόνα 2: https://ec.europa.eu/food/sites/default/files/styles/embed_medium/public/2020-05/food_farm2fork_ring.jpg?itok=Q51GR1RI
paper: THE REVIEW ON ANTIMICROBIAL RESISTANCE CHAIRED BY JIM O’NEILL
