Τα αντιβιοτικά είναι είναι φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται για να θεραπεύσουν λοιμώξεις που οφείλονται σε βακτήρια. Η μικροβιακή αντοχή είναι η ανθεκτικότητα που αναπτύσσουν τα βακτήρια στις ουσίες αυτές. Ανθεκτικά γίνονται μόνο τα βακτήρια και όχι τα ζώα ή οι άνθρωποι. Λοιμώξεις που οφείλονται σε ανθεκτικά βακτήρια είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να καταπολεμηθούν.
Λίγη ιστορία…
Η ανακάλυψη των αντιβιοτικών ξεκίνησε το 1928 από τον Αλεξάντερ Φλέμινγκ, ο οποίος παρατήρησε τις αντιμικροβιακές ιδιότητες που είχε ο μύκητας του γένους Penicillum (ανακάλυψη της πενικιλίνης). Μέχρι τότε μία απλή βακτηριακή λοίμωξη, όπως μια ουρολοίμωξη ή μια πνευμονία, μπορούσε να αποβεί μοιραία. Από την ανακάλυψη της πενικιλίνης, οι φαρμακευτικές βιομηχανίες επένδυσαν για πολλά χρόνια χρήματα με σκοπό να ανακαλύψουν περισσότερα αντιβιοτικά. Έτσι, μεταξύ των δεκαετιών 1950-1970, ανακαλύφθηκαν πάνω από 40 αντιβιοτικές ουσίες. Όμως, κοντά στο 1990, άρχισε να υπάρχει ανησυχία σχετικά με την ανάπτυξη αντοχής των βακτηριών στα αντιβιοτικά. Σήμερα, αντιμετωπίζουμε μια παγκόσμια κρίση με τα ανθεκτικά βακτήρια να οφείλονται για το θάνατο περίπου 1.27 εκατομμυρίων ανθρώπων και να σχετίζονται με τον θάνατο συνολικά 5 εκατομμυρίων ανθρώπων το 2019 [1].
Αίτια δημιουργίας της μικροβιακής αντοχής
Η μικροβιακή αντοχή αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη διαχρονική απειλή για τη δημόσια υγεία. Δημιουργήθηκε από την αλόγιστη και μη ορθή χρήση των αντιβιοτικών στην κλινική πράξη. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό ότι συχνά τα βακτήρια παρουσιάζουν αντοχή σε τουλάχιστον ένα αντιβιοτικό σε περισσότερες από 3 κατηγορίες αντιβιοτικών τα γνωστά ως Πολυανθεκτικά στελέχη (MDR Multi Drug Resistant).
1. Υπερβολική χρήση
Η υπερβολική χρήση των αντιβιοτικών, οδήγησε στην εμφάνιση μεταλλάξεων στα γονίδια των βακτηρίων, τα οποία κατάφεραν τελικά να αποκτήσουν νέα γονίδια ανθεκτικότητας στο εκάστοτε αντιβιοτικό. Τα γονίδια αυτά, πέρα από τις μεταλλάξεις, μπορεί να προέρχονται και από την μεταφορά γενετικού υλικού μεταξύ των βακτηρίων, μέσω κάποιων “δομών” που ονομάζονται πλασμίδια. Παρόλες τις προειδοποιήσεις ειδικών παγκοσμίων για την συνετή χρήση τους, τα αντιβιοτικά για πολλά χρόνια χρησιμοποιούνταν σε αρκετά μεγάλες ποσότητες.
2. Μη ορθή χρήση
Εκτός από την υπερβολική ποσότητα των αντιβιοτικών, συχνά παρατηρείται και λανθασμένη συνταγογράφηση αυτών. Για παράδειγμα, πολλές ασθένειες, όπως οι ιώσεις, που δεν χρήζουν την λήψη αντιβιοτικών συνηθιζόταν να “θεραπεύονται” με αντιβιοτικά. Εκτός όμως από την μη αναγκαία χρήση τους, έρευνες έχουν δείξει ότι σε περιπτώσεις που αυτή επιβαλλόταν, σε ποσοστό 30-50%, η διάρκεια της θεραπείας ή η επιλογή του αντιβιοτικού ήταν ακατάλληλες για την σωστή καταπολέμηση των βακτηρίων.
3. Χρήση αντιβιοτικών στον γεωτεχνικό τομέα
Στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες η χρήση των αντιβιοτικών ως παραγόντων ανάπτυξης οδήγησε επίσης στην εμφάνιση αντοχής. Βέβαια, στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει απαγορευτεί, τα τελευταία χρόνια, η συγκεκριμένη χρήση. Συνεχίζεται όμως, σε πολλές περιπτώσεις να χρησιμοποιούνται ως “προφύλαξη” από την εμφάνιση ασθενειών σε συγκεκριμένα είδη ζώων. Η ανακάλυψη ότι ανθεκτικά βακτήρια μπορούν να μεταφερθούν από τα παραγωγικά ζώα στον άνθρωπο, έγινε πριν 35 χρόνια, όταν αυτά ανιχνεύθηκαν στην εντερική χλωρίδα τόσο των παραγωγών όσο και των ζώων τους. Ταυτόχρονα, στις ΗΠΑ, η χρήση συγκεκριμένων αντιβιοτικών για το ψέκασμα δέντρων που παράγουν φρούτα, ως παρασιτοκτόνα, οδήγησε στην αύξηση της ποσότητας των αντιμικροβιακών που ανιχνεύονται στο περιβάλλον.
4. Διαθεσιμότητα λίγων νέων αντιβιοτικών
Η ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών έχει εγκεταλειφθεί από τις φαρμακευτικές βιομηχανίες. Ένας από τους λόγους που συμβαίνει αυτό είναι το κέρδος. Οι φαρμακοβιομηχανίες χρειάζεται να επενδύσουν μεγάλα ποσά και αρκετά χρόνια έρευνας με σκοπό να ανακαλύψουν νέες αντιβιοτικές ουσίες. Επίσης, τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται από μικρό ποσοστό ανθρώπων, για συγκεκριμένες ασθένειες και για μικρό χρονικό διάστημα, δηλαδή δεν είναι τόσο κερδοφόρα όσο φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία χρόνιων ασθενειών. Γι’ αυτό οι περισσότερες φαρμακοβιομηχανίες εστιάζουν στην ανάπτυξη θεραπειών για χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης, ψυχιατρικές διαταραχές, το άσθμα, γαστρεντερικές διαταραχές κ.α. Σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν οι αυστηρότατοι κανονισμοί που πρέπει να ακολουθήσει κανείς για την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών. Παρόλα αυτά, κάποιες μικρότερες φαρμακευτικές βιομηχανίες ακόμη προσπαθούν να συνεχίσουν την έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση, υποσχόμενοι την κυκλοφορία νέων ουσιών στο μέλλον.
Λοιμώξεις που οφείλονται σε ανθεκτικά βακτήρια
Η κρίση, όπως αναφέρεται από πολλούς επιστήμονες, που έχει προκύψει από την ανάπτυξη αντοχής των μικροβίων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του μοντέρνου κόσμου. Πλησιάζουμε στην εποχή που μικρόβια τα οποία προκαλούν μία απλή ουρολοίμωξη, θα μπορούν να οδηγήσουν σε θάνατο.
Αρκετά γνωστές στο ευρύ κοινό είναι οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις. Οι λοιμώξεις αυτές είναι τόσο σοβαρές γιατί οφείλονται σε ανθεκτικούς μικροοργανισμούς. Σε άμεσο κίνδυνο βρίσκονται ασθενείς που νοσηλεύονται για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως και το υγειονομικό προσωπικό. Επιπλέον, εξαιτίας της απρόσκοπτης μετακίνησης των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, ανθεκτικά μικρόβια μπορεί να μεταδοθούν και μετά από ένα ταξίδι.
Πιο γνωστοί ανθεκτικοί μικροοργανισμοί είναι: ο σταφυλλόκοκος ανθεκτικός στην μεθυκιλλίνη- MRSA , εντερόκοκκοι ανθεκτικοί στην βανκομυκίνη- VRE και ορισμένα κλωστρίδια. Αρχικά, ο MRSA είναι ο πιο κοινός μικροοργανισμός, ο οποίος ανιχνεύεται κυρίως στο δέρμα. Ο ίδιος μικροοργανισμός μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευμονία ή να είναι κύριος υπεύθυνος για την μόλυνση χειρουργικών τραυμάτων. Είναι ευρέως διαδεδομένος και υπεύθυνος για σοβαρές ενδονοσοκομειακές μολύνσεις. Η αντιμετώπισή του, αλλά και γενικότερα η αντιμετώπιση των ανθεκτικών μικροοργανισμών είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Αντιμετώπιση των ανθεκτικών μικροβίων
Η λύση στο πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής δεν είναι μονόπλευρη. Μόνο αν υπάρξει συνεργασία σε πολλά μέτωπα η ανθρωπότητα θα μπορέσει να επιβιώσει την επερχόμενη κρίση. Αυτό σημαίνει ότι, ο καθένας ξεχωριστά θα πρέπει είναι υπεύθυνος για την σωστή χρήση των αντιβιοτικών. Για παράδειγμα, η ορθή και συνταγογραφημένη λήψη αντιβιοτικών, η κατά γράμμα τήρηση των οδηγιών του ιατρού, η απόρριψη οποιασδήποτε ποσότητας αντιβιοτικού σε ειδικό χώρο απόσυρσης (ειδικοί κάδοι για φάρμακα έξω από φαρμακεία) και όχι διαμοιρασμός τους σε γνωστούς και συγγενείς.
Ένα μεγάλος μέρος της ευθύνης κατέχουν και οι επαγγελματίες υγείας. Κάθε ιατρός είναι ανάγκη να φροντίζει πρωτίστως για την ενημέρωση σχετικά με την πρόληψη των ασθενειών, όπως ο εμβολιασμός, η σωστή υγιεινή κ.α. , αλλά και την ορθή χρήση των αντιβιοτικών. Επίσης η συνταγογράφηση των αντιβιοτικών θα πρέπει γίνεται μόνο σε περιπτώσεις που είναι απαραίτητη και με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες. Τέλος, η συμμετοχή σε προγράμματα επιτήρησης πιθανόν ανθεκτικών μικροοργανισμών βοηθά στην επιδημιολογική εκτίμηση του προβλήματος.
Εξίσου σημαντική είναι και η συνεισφορά του γεωτεχνικού τομέα. Οι κτηνίατροι φέρουν ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητο τηρούνται οι χρόνοι αναμονής[1] των αντιβιοτικών που χορηγούνται στα παραγωγικά ζώα. Ομοίως, η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών και η σωστή ενημέρωση σχετικά με την πρόληψη των ασθενειών είναι μερικά μόνο από τα καθήκοντα των κτηνιάτρων.
Συμπέρασμα
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι η μείωση της χρήσης των αντιβιοτικών είναι επιτακτική. Λοιμώξεις που οφείλονται σε ανθεκτικά μικρόβια προκαλούν οικονομικές απώλειες, χρήζουν πολυήμερης νοσηλείας και θεραπείας, η οποία μπορεί να μην είναι πάντα επιτυχημένη. Το γεγονός ότι αυτό το πρόβλημα δεν έχει λάβει την έκταση που του αρμόζει στο ευρύ κοινό πρέπει να αλλάξει. Γι’ αυτό όλοι οφείλουμε να συνεισφέρουν στην διάδοσή του.
Βιβλιογραφία
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4378521/
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/antibiotic-resistance
https://eody.gov.gr/mikroviaki-antochi-kai-loimoxeis-poy-syndeontai-me-choroys-parochis-ygeias/
https://www.cdc.gov/drugresistance/about/5-things-to-know.html
https://www.cdc.gov/mrsa/community/index.html
Διαβάστε περισσότερα για την μικροβιακή αντοχή εδώ.
