Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολόγων φοβία ονομάζεται ο υπερβολικός και μη πραγματικός ταυτόχρονα φόβος απέναντι σε μια κατάσταση ή ένα αντικείμενο. Οι φοβίες επηρεάζουν με αρνητικό τρόπο την ζωή των ανθρώπων γύρω μας κρατώντας τους μακριά από νέες εμπειρίες, συναναστροφές αλλά και ευκαιρίες να έλθουν σε επαφή και να αλληλοεπιδράσουν με άλλους ανθρώπους ή ζωντανούς οργανισμούς.
Συμπτώματα εκδήλωσης φοβίας
Τα φοβικά συμπτώματα μπορούν να ξεκινήσουν σε έναν οργανισμό είτε με την σκέψη είτε με την επαφή με τον φοβικό παράγοντα. Για παράδειγμα εάν ένας άνθρωπος φοβάται τους σκύλους, η σκέψη και μόνο ότι θα βρεθεί στον ίδιο χώρο με ένα σκυλί μπορεί να ενεργοποιήσει την φοβική αντίδραση στον οργανισμό αυτού του ατόμου. Επιπλέον ότι οι φοβίες συνδέονται με την αγχώδη διαταραχή και πολλές φορές η επαφή με τον παράγοντα που προκαλεί την φοβία μπορεί να επιφέρει μια αντίδραση πανικού στο άτομο. Ωστόσο αξίζει να αναφερθεί ότι οι φοβίες μπορεί να διαφέρουν ανάλογα την ηλικιακή ομάδα που ανήκει κάποιος άνθρωπος, την κουλτούρα, το φύλο αλλά και τις εμπειρίες. Αναλυτικότερα λοιπόν τα συμπτώματα ότι ένα άτομο έρχεται σε επαφή με κάτι που το φοβίζει είναι τα εξής:
1) Αύξηση του καρδιακού παλμού.
2) Κοφτές ανάσες.
3) Ξηρότητα στόματος.
4) Τάση για γρήγορη ομιλία ή ανικανότητα ομιλίας (το να μπερδεύει ή να χάνει κανείς τα λόγια του).
5) Στομαχικές διαταραχές.
6) Ναυτία.
7) Ανεβασμένη πίεση του αίματος.
8) Τρέμουλο.
9) Πόνοι στο στήθος.
10) Ζαλάδα.
11) Αίσθηση πνιγμού.
12) Κρύος ιδρώτας.
13) Πεποίθηση ότι θα έρθει η καταστροφή.
14) Αίσθηση ότι θα πεθάνεις.
Όλα τα παραπάνω συμπτώματα χαρακτηρίζουν μια αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού απέναντι σε μια φοβία. Ωστόσο δεν σημαίνει πως όλα αυτά θα συμβούν ταυτόχρονα την ώρα που ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τον παράγοντα που του προκαλεί την φοβική αντίδραση. Μπορεί να συμβεί είτε ένα από τα παραπάνω είτε ένας συνδυασμός ανάλογα τον οργανισμό και τον κάθε άνθρωπο.
Αλφαβητική λίστα των φοβιών.
Παρακάτω παρουσιάζεται μια αναλυτική αλφαβητική λίστα με τις φοβίες που υπάρχουν και είναι καταγεγραμμένες παγκοσμίως. Πριν όμως από αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι με βάση το DSM – 5 οι φοβίες εμπίπτουν σε 5 γενικές κατηγορίες ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους. Ειδικότερα:
1) Φοβίες απέναντι σε ζωντανούς οργανισμούς (ζώα, έντομα, αρθρόποδα κ.α.).
2) Φοβίες σχετικά με οτιδήποτε υπάρχει στο φυσικό περιβάλλον (κεραυνοί, σκοτάδι, θάλασσα).
3) Φοβίες που σχετίζονται με ιατρικά θέματα (φοβία για το αίμα, φοβία απέναντι στον οδοντίατρο).
4) Φοβίες που σχετίζονται με συγκεκριμένα γεγονότα (φοβία για τις πτήσεις, φοβία απέναντι στα ασανσέρ).
5) Φοβίες σχετικά με οτιδήποτε άλλο (οποιαδήποτε άλλη φοβία δεν μπορεί να κατανεμηθεί σε μια από τις παραπάνω κατηγορίες κατατάσσεται εδώ).
Α
Ακροφοβία : Φοβία που αφορά τα ύψη.
Αεροφοβία : Φοβία για τις πτήσεις.
Αλγοφοβία : Φόβος για οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει πόνο.
Αγοραφοβία : Φοβία που αφορά τα πλήθη αλλά και τους ανοιχτούς χώρους.
Αμαξοφοβία : Φόβος για την οδήγηση.
Ανδροφοβία/Αρρενοφοβία : Φόβος για τους άνδρες.
Ανθρωποφοβία : Φοβία απέναντι σε όλους τους ανθρώπους.
Αραχνοφοβία : Φοβία για τις αράχνες.
Αριθμοφοβία : Φοβία για τους αριθμούς γενικά ή έναν συγκεκριμένο αριθμό.
Αστραποφοβία : Φοβία για τις αστραπές.
Ατελοφοβία : Φόβος ότι κάποιος έχει ατέλειες.
Ατυχοφοβία : Φοβία απέναντι στην ατυχία.
Αυτοφοβία : Φόβος το να μένει ένας άνθρωπος στον ίδιο χώρο.
Αιμοφοβία : Φόβος απέναντι στο αίμα.
Ακουστική φοβία : Φοβία απέναντι στους δυνατούς ήχους.
Απειροφοβία : Φοβία απέναντι στο άπειρο.
Β
Βακτηριοφοβία : Φοβία απέναντι στα βακτήρια.
Βατραχοφοβία : Φοβία απέναντι στους βατράχους.
Βιβλιοφοβία : Φοβία απέναντι στα βιβλία.
Βοτανοφοβία : Φοβία για τα φυτά.
Βλατοφοβία : Φοβία για τις κατσαρίδες.
Βερτικοφοβία : Φοβία μην ζαλιστεί κάποιος.
Γ
Γελοιοφοβία : Φόβος μην γελοιοποιηθεί κάποιος/-α.
Γαμοφοβία : Φόβος γάμου.
Γλωσσοφοβία :Φόβος να μιλήσει κάποιος/-α δημόσια.
Γυναικοφοβία : Φόβος απέναντι στις γυναίκες.
Γεροντοφοβία : Φόβος απέναντι στο γήρας.
Γυμνοφοβία : Φόβος απέναντι στα γυμνό σώμα.
Δ
Δεξιοφοβία : Φόβος για οτιδήποτε βρίσκεται στην δεξιά πλευρά.
Ε
Εντομοφοβία : Φοβία για τα έντομα
Εφηβοφοβία : Φοβία απέναντι στους εφήβους
Ερπετοφοβία : Φοβία απέναντι στα ερπετά (για παράδειγμα φίδια)
Ζ
Ζωοβοφία : Φοβία για τα ζώα.
Η
Ηλιοφοβία : Φοβία για τον ήλιο.
Ηλεκτροφοβία : Φοβία απέναντι στον ηλεκτρισμό.
Θ
Θαλασσοφοβία : Φοβία για την θάλασσα.
Θεοφοβία : Φόβος ότι ο Θεός θα σε τιμωρήσει.
Θερμοφοβία : Φόβος για την θερμότητα.
Ι
Ιατροφοβία : Φοβία απέναντι στους γιατρούς.
Ιεροφοβία : Φόβος για θέματα θρησκευτικότητας/πνευματικότητας.
Ιπποφοβία : Φόβος απέναντι στα άλογα.
Ιχθυοφοβία : Φόβος απέναντι στα ψάρια.
Κ
Κυνοφοβία : Φοβία για τα σκυλιά.
Κοινωνιοφοβία : Φοβία απέναντι στην κοινωνία.
Κουμποφοβία : Φοβία για τα κουμπιά.
Κλειστοφοβία : Φόβος μη βρεθεί το άτομο σε κλειστό χώρο.
Λ
Λευκοφοβία : Φόβος για το λευκό χρώμα.
Λοκιοφοβία : Φόβος απέναντι στην γέννα.
Μ
Μαγειρικοφοβία: Φόβος για την μαγειρική.
Μεγαλοφοβία : Φοβία απέναντι στα μεγάλα αντικείμενα.
Μελανοφοβία : Φόβος για το μαύρο χρώμα.
Μικροφοβία : Φόβος για τα μικρά αντικείμενα.
Μικροβιοφοβία : Φόβος για τα μικρόβια γενικά.
Ν
Νεκροφοβία : Φόβος για τους νεκρούς ανθρώπους.
Νεοφοβία : Φόβος για καθετί νέο.
Νυχτοφοβία : Φοβία για την νύχτα.
Νοσοκομειοφοβία : Φοβία για τα νοσοκομεία.
Ο
Ομπεσοφοβία : Φόβος απόκτησης βάρους.
Οκτωφοβία : Φοβία για τον αριθμό 8.
Ομβριοφοβία : Φοβία για την βροχή.
Οματομαλοφοβία : Φοβία για το κακό μάτι.
Οφιδοφοβία : Φοβία αποκλειστικά για τα φίδια.
Ορνιθοφοβία : Φοβία για τις κότες (όρνιθες).
Οικοφοβία : Φοβία για το σπίτι.
Οδοντοφοβία : Φόβος επίσκεψης σε οδοντίατρο.
Ουρανοφοβία : Φόβος να κοιτάς στον ουρανό.
Π
Παπυροφοβία : Φοβία για το χαρτί.
Παθοφοβία : Φοβία για τις ασθένειες.
Παιδοφοβία : Φοβία απέναντι στα παιδιά.
Πτεροφοβία : Φόβος για τα πούπουλα.
Ποδοφοβία : Φόβος απέναντι στα πόδια.
Πυροφοβία : Φόβος για την φωτιά.
Παρθενοφοβία : Φόβος για τις παρθένες.
Ρ
Ραδιοφοβία : Φόβος απέναντι στην ακτινοβολία και τις ακτινογραφίες.
Ρωσοφοβία : Φόβος απέναντι σε οτιδήποτε έχει ρωσική πρέλευση.
Σ
Σχολειοφοβία : Φόβος για το σχολείο.
Σεληνοφοβία : Φοβία για την Σελήνη.
Σιτοφοβία : Φόβος απέναντι στο φαγητό.
Τ
Ταχοφοβία : Φόβος για την ταχύτητα.
Τεχνοφοβία : Φόβος της τεχνολογίας.
Τρυπανοφοβία : Φόβος για τα τσιμπήματα από τις ενέσεις.
Τρυποφοβία : Φόβος για τις τρύπες.
Τοξικοφοβία : Φόβος δηλητηρίασης.
Τριχοφοβία : Φόβος μην πέσουν μαλλιά σε τροφή, ρούχα ή γενικά οπουδήποτε.
Τεστοφοβία : Φόβος απέναντι στις εξετάσεις παντός είδους.
Υ
Υπνοφοβία : Φόβος για τον ύπνο.
Υδροφοβία : Φόβος για το νερό.
Υποχονδρία : Φόβος απέναντι σε οτιδήποτε μπορεί να καταστήσει τον οργανισμό άρρωστο.
Φ
Φοβοφοβία : Φόβος απέναντι στο συναίσθημα του φόβου.
Αιτίες πίσω από τις φοβίες.
Οι φοβίες δεν προκαλούνται από έναν συγκεκριμένο παράγοντα. Για τον κάθε άνθρωπο αυτό που θα του προκαλέσει μια φοβία μπορεί να διαφέρει από αυτό που θα προκαλέσει μια φοβία σε έναν άλλο άνθρωπο. Ονομαστικά μπορούν να αναφερθούν 4 παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας φοβίας και αυτοί είναι τα τραυματικά γεγονότα στην ζωή ενός ανθρώπου, οι μαθημένες συμπεριφορές στην παιδική ηλικία, το άγχος (stress) αλλά και οι γενετικοί παράγοντες.
Ι) Τραυματικά γεγονότα στην ζωή ενός ανθρώπου
Μερικά γεγονότα μπορούν να χαρακτηριστούν ως τραυματικά για οποιονδήποτε άνθρωπο για παράδειγμα το να δαγκώσει ένα σκυλί ένα παιδί σε μικρή ηλικία αυτό μπορεί μελλοντικά να το κάνει να φοβάται να πλησιάσει τα σκυλιά για να μην ξαναζήσει την ίδια δυσάρεστη αίσθηση. Ουσιαστικά το παρελθοντικό γεγονός τροφοδοτεί την φοβική αντίδραση απέναντι σε έναν συγκεκριμένο παράγοντα.
ΙΙ) Μαθημένες συμπεριφορές στην παιδική ηλικία
Οι μαθημένες συμπεριφορές διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο στην ζωή ενός ανθρώπου. Ειδικότερα λοιπόν όσον αφορά τις φοβίες οι αντιδράσεις των γονιών του παιδιού ή και των συγγενικών προσώπων που υπάρχουν στο περιβάλλον του μπορούν να του μάθουν να φοβάται ένα συγκεκριμένο, αντικείμενο, κατάσταση ή ζωντανό οργανισμό. Παραδείγματος χάριν οι γονείς έχουν φοβία απέναντι στα σκυλιά ή τα φίδια και έτσι το παιδί μαθαίνει να τα φοβάται και αυτό, μιμούμενο τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα των γονέων του.
III) Το άγχος
Σύμφωνα με έρευνες οι άνθρωποι που υποφέρουν από αυξημένο στρες αλλά και αγχώδη διαταραχή έχουν μειωμένες αντοχές και δυνατότητες απέναντι σε δύσκολες καταστάσεις αλλά και σοβαρά γεγονότα, γεγονός που μπορεί να φέρει αυτά τα άτομα αντιμέτωπα με φοβίες απέναντι σε γεγονότα τα οποία γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι δεν μπορούν να ελέγξουν. Τέτοια γεγονότα μπορεί να είναι ένα μεγάλο πλήθος στο οποίο το άτομο θα κληθεί να αλληλοεπιδράσει με κάποιο τρόπο μαζί του ή μια πυρκαγιά.
IV) Γενετικοί παράγοντες
Οι γενετικοί παράγοντες διαδραματίζουν ρόλο στην ανάπτυξη πανανθρώπινων φοβιών καθώς με βάση την εξελικτική ψυχολογία οι φόβοι απέναντι στο σκοτάδι ή στα άγρια ζώα έχουν κληρονομηθεί από την αρχαιότητα και συνδέονται με άλλες φοβίες που ονομάζονται παγκόσμιες φοβίες.
Οι πανανθρώπινες φοβίες
Οι πανανθρώπινες φοβίες είναι φοβίες που μοιράζονται είτε σε συνειδητό είτε σε υποσυνείδητο επίπεδο σχεδόν όλοι οι άνθρωποι της Γης. Αυτοί λοιπόν οι φόβοι συμπεριλαμβάνουν τους φόβους του θανάτου, τον φόβο του ακρωτηριασμού, τον φόβο της απώλειας της αυτονομίας, τον φόβο της εγκατάλειψης από αγαπημένα πρόσωπα και τον φόβο της ταπείνωσης. Αυτοί οι πέντε φόβοι μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο τις πράξεις αλλά και όλο τον τρόπο σκέψης ενός ατόμου. Ποιο ισχυρός από όλους είναι ο φόβος της ταπείνωσης, έπειτα ακολουθούν κατά σειρά δυναμικής ο φόβος της εγκατάλειψης από αγαπημένα πρόσωπα, ο φόβος απώλειας της αυτονομίας, ο φόβος ακρωτηριασμού και λιγότερο ισχυρός από τους προαναφερθέντες φόβους ο φόβος θανάτου.
Α) Φόβος θανάτου
Ο φόβος θανάτου δεν αναφέρεται απλά στον σωματικό θάνατο αλλά στην απαλοιφή ακόμα και της ανάμνησης ενός ανθρώπου. Με άλλα λόγια αυτός ο φόβος αποτελεί την κινητήριο δύναμη πίσω από πράξεις ανθρώπων που θέλουν να αφήσουν μια κληρονομία, κάτι να τους θυμόνται. Πέρα όμως από αυτό ο φόβος θανάτου μπορεί να ενεργοποιηθεί ακόμα και από ακίνδυνες καταστάσεις όπως το να είναι ένας άνθρωπος σε ένα πολύ ψηλό κτήριο και να κοιτάξει προς τα κάτω, αντικρύζοντας το κενό, αυτή η θέα του κενού μπορεί να προκαλέσει την εκδήλωση αυτού του φόβου.
Β) Φόβος ακρωτηριασμού
Αυτός ο φόβος συνδέεται πρωταρχικά με τον φόβο μην χάσει ένας άνθρωπος κάποιο μέλος του σώματος του ή κάποιο όργανο. Όμως δεν μένει μόνο σε αυτό το επίπεδο ο φόβος ακρωτηριασμού συνδέεται και με την λεγόμενη ζώνη άνεσης του κάθε ανθρώπου δηλαδή το κατά πόσο επιτρέπει σε άλλα άτομα να το πλησιάσουν είτε σε σωματικό είτε σε ψυχοπνευματικό επίπεδο. Ουσιαστικά οι φόβοι απέναντι σε ζωντανούς οργανισμούς όπως τα σκυλιά συνδέονται με αυτόν τον φόβο, καθώς το άτομο φοβάται ότι από την επίθεση του ζώου μπορεί να χάσει ένα μέρος του σώματος του, όλα αυτά βέβαια σε υποσυνείδητο επίπεδο.
Γ) Φόβος απώλειας της αυτονομίας
Η απώλεια της αυτονομίας συνδέεται με καταστάσεις στις οποίες το άτομο δεν είναι ικανό να φροντίσει τον εαυτό του/της σε σωματικό επίπεδο πρωταρχικά. Όμως σε ένα πιο βαθύ επίπεδο το άτομο φοβάται την απώλεια ελέγχου σε οποιαδήποτε κατάσταση ακόμα δηλαδή και σε καταστάσεις στις οποίες θα είναι λειτουργικό σωματικά αλλά σε πνευματικό επίπεδο οι πράξεις και οι σκέψεις του θα καθορίζονται είτε από το συναίσθημα ή από άλλα άτομα χωρίς το ίδιο να μπορεί να ασκήσει βέτο.
Δ) Φόβος της εγκατάλειψης
Η εγκατάλειψη συνδέεται με καταστάσεις στις οποίες το άτομο χάνει τους σημαντικούς άλλους από την ζωή του/της. Η εγκατάλειψη εδώ έχει μια περισσότερο παθητική έννοια μιας και τα άλλα άτομα φεύγουν από την ζωή του ατόμου. Ο φόβος της εγκατάλειψης συνδέεται με τους φόβους της μοναξιάς, της απόρριψης, της απώλειας σύνδεσης αλλά και τον φόβο ότι το άτομο δεν αποτελεί σεβαστό μέλος της κοινωνίας για το οποίο αυτή έχει αξία.
Ε) Φόβος της ταπείνωσης
Ο φόβος της ταπείνωσης συνδέεται με την ντροπή αλλά και την απώλεια της θέσης μέσα σε μια κοινωνική ομάδα όχι μόνο σε πρακτικό επίπεδο αλλά σε επίπεδο εικόνας. Επιπλέον αυτός ο φόβος συνδέεται με το αίσθημα κατωτερότητας του ατόμου, τροφοδοτώντας με αρνητική χροιά. Με άλλα λόγια οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει στο άτομο ένα αίσθημα ταπείνωσης, δηλαδή ότι χάνει την θέση που θεωρούσε το ίδιο ότι κατείχε μέσα σε μια κοινωνική ομάδα, είτε την κατείχε στην πραγματικότητα είτε όχι συνδέεται με αυτόν τον φόβο.
Πως αντιμετωπίζονται οι φοβίες.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αντιμετωπιστούν οι φοβίες στα άτομα. Πρώτα από όλα υπάρχουν θεραπείες που εκθέτουν το άτομο με την φοβία στον παράγοντα που του/της προκαλεί την φοβική αντίδραση, δεύτερον υπάρχουν θεραπευτικές μέθοδοι που ανατρέχουν στο παρελθόν του ατόμου και το βοηθούν να βρει την αιτία πίσω από την φοβία και τέλος υπάρχει και η φαρμακευτική αντιμετώπιση.
Γνωσιοσυμπεριφορική + Συμβουλευτική θεραπεία
Η συμβουλευτική είναι η βασική θεραπεία σε αυτό το δίδυμο, μέσω λοιπόν αυτής θα διενεργηθεί μια βουτιά στις αναμνήσεις του ατόμου ώστε να βρεθεί η αιτία πίσω από τον παράγοντα που προκαλεί την φοβία. Έπειτα μέσω των τεχνικών της γνωσιοσυμπεριφορικής θεραπείας θα αρχίσει η σταδιακή έκθεση του ατόμου στον παράγοντα που του προκαλεί την φοβική αντίδραση ώστε σιγά σιγά αυτή να μειωθεί σε υποφερτά για το άτομο και την ζωή του επίπεδα και στο τέλος να εξαλειφθεί.
Θεραπεία μέσω εικονικής πραγματικότητας
Η χρήση εικονικής πραγματικότητας είναι μια μοντέρνα θεραπεία στη οποία τόσο ο/η θεραπευόμενος/-η όσο και ο/η θεράπων/-ουσα ταξιδεύουν μαζί σε ένα εικονικό περιβάλλον είτε μέσα στο γραφείο όπου γίνεται η συνεδρία είτε ο καθένας στο δικό του χώρο. Έτσι το άτομο μπορεί να έλθει σε επαφή με τον παράγοντα που του προκαλεί φόβο, χωρίς ουσιαστικά να έρθει σε πραγματική επαφή. Με αυτό τον τρόπο λοιπόν πετυχαίνετε η σταδιακή απευαισθητοποίηση του ατόμου απέναντι στον φοβογόνο παράγοντα.
Φαρμακευτική αγωγή
Η φαρμακευτική αγωγή δεν συνίσταται τόσο στην αντιμετώπιση της ίδιας της φοβίας αλλά των συναισθηματικών καταστάσεων που αυτή προκαλεί. Ειδικότερα μπορεί να χρησιμοποιηθούν αντικαταθλιπτικά για να καταπολεμηθεί το άγχος που προκαλείται από την έκθεση στον φοβογόνο παράγοντα αλλά και για τα αισθήματα λύπης που μπορεί να αισθανθεί κάθε φορά που το ίδιο το άτομο δεν θεωρεί ότι αντιμετώπισε καλά τον φοβογόνο παράγοντα. Επιπλέον μπορεί να χρησιμοποιηθούν ηρεμιστικά για καταστάσεις όπου το άτομο βιώνει οξεία αγχώδη αντίδραση απέναντι στον φοβογόνο παράγοντα. Τέλος μπορεί να χρησιμοποιηθούν βήτα παρεμποδιστές προκειμένου να αντιμετωπιστεί η υψηλή αρτηριακή πίεση καθώς και η αγχώδης διαταραχή ή η ταχυπαλμία.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Albrecht, K. (2012). The (Only) 5 Fears We All Share. Psychology Today. Retrieved 6 November 2022, from https://www.psychologytoday.com/us/blog/brainsnacks/201203/the-only-5-fears-we-all-share#:~:text=Key%20points,%2C%20separation%2C%20and%20ego%20death.
Cherry, K. (2020). How Phobias or Persistent and Extreme Fears Are Treated. Verywell Mind. Retrieved 5 November 2022, from https://www.verywellmind.com/what-is-a-phobia-2795454.
O’Keefe Osborn, C., & Raypole, C. (2022). Can I Be Afraid of Phobias? Common or Unique Fears Explained. Healthline. Retrieved 4 November 2022, from https://www.healthline.com/health/list-of-phobias#types.
Overview – Phobias. nhs.uk. (2022). Retrieved 4 November 2022, from https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/phobias/overview/#:~:text=A%20phobia%20is%20an%20overwhelming,about%20a%20situation%20or%20object.
Phobias. Hopkinsmedicine.org. Retrieved 5 November 2022, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/phobias.
Phobias. Mind. (2021). Retrieved 4 November 2022, from https://www.mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/phobias/causes-of-phobias/.
Prokop, P. (2016). Universal Human Fears. Encyclopedia Of Evolutionary Psychological Science, 1-5. https://doi.org/10.1007/978-3-319-16999-6_2996-1
Treatment – Phobias. nhs.uk. (2022). Retrieved 5 November 2022, from https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/phobias/treatment/#:~:text=Talking%20treatments%2C%20such%20as%20counselling,very%20effective%20for%20treating%20phobias.
Wodele, A. (2019). Phobias: Causes, Types, Treatment, Symptoms & More. Healthline. Retrieved 4 November 2022, from https://www.healthline.com/health/phobia-simple-specific.
Βασιλείου, Ε. (2022). Λίστα φοβιών. Παράλογες ή οχι φοβίες και τρόποι αντιμετώπισης – Ψυχολογία & Ενέργεια. Ψυχολογία & Ενέργεια. Retrieved 5 November 2022, from https://evivasiliou.com/psichologia/katathlipsi/%CE%BB%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B1-%CF%86%CE%BF%CE%B2%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CF%82-%CE%AE-%CE%BF%CF%87%CE%B9-%CF%86%CE%BF%CE%B2%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CE%BA%CE%B1/.
Πηγές εικόνων:
https://unsplash.com/photos/RmwHhLRTWow
https://unsplash.com/photos/eLsb0XBZLKs
https://unsplash.com/photos/7WHr0xmGiBA
https://unsplash.com/photos/K6cX5Kx8T08
https://unsplash.com/photos/K6cX5Kx8T08
