Το πένθος είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα που έρχεται στην επιφάνεια όταν ένας άνθρωπος χάνει κάποιον άνθρωπο που αγαπάει η μια κατάσταση που θεωρούσε σίγουρη και ότι δεν θα χαθεί ποτέ για παράδειγμα το να σταματήσει ένας άνθρωπος να περπατάει εξαιτίας ενός ατυχήματος. Το πένθος και πως αυτό εκδηλώνεται διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όμως κάποια στάδια μένουν ίδια ανεξαρτήτως του χρόνου που θα περάσει.
Τα στάδια του πένθους
Παρότι υπάρχει μια διαμάχη για το πόσα είναι τα στάδια του πένθους, μερικοί λένε ότι είναι 5 και άλλοι ότι είναι 7, η Αμερικανοελβετή ψυχίατρος Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ Ρος (Elizabeth Kübler-Ross) η οποία είναι η πρώτη που τα συμπεριέλαβε στο βιβλίο της Στον Θάνατο και την Ζωή (“On Death and Dying”), έπειτα από μελέτες και μίλησε για 5 στάδια. Ωστόσο θα αναφερθούν και οι άλλες θεωρίες για τα 7 στάδια παρακάτω. Έτσι λοιπόν τα στάδια του πένθους με βάση την πεντάδα της Κιούμπλερ είναι, η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η θλίψη ή κατάθλιψη και η αποδοχή.
1) Άρνηση
Το πένθος είναι ένα πολύ δυνατό συναίσθημα και πραγματικά κάνει έναν άνθρωπο να χάσει την Γη κάτω από τα πόδια του, οπότε η άρνηση λειτουργεί σαν αντίδραση μαξιλάρι για την ψυχική υγεία του ανθρώπου καθώς του αφήνει το περιθώριο να συνειδητοποιήσει με τον χρόνο του την απώλεια. Ο κάθε άνθρωπος συνήθως αρχίζει κρύβοντας βαθιά μέσα του τα συναισθήματα της απώλειας, όμως αυτά θα έρθουν κάποια στιγμή στην επιφάνεια. Στην αρχή ενός τραυματικού γεγονότος μπορεί να υπάρχει μούδιασμα, έπειτα μια σύγχυση και τέλος έρχεται η συνειδητοποίηση η οποία ως συνήθως συνοδεύεται από κατάρρευση και τον άνθρωπο να αφήνει αν πλημμυρήσει σαν χείμαρρος ότι έχει κρύψει μέσα του. Αλλά πριν φτάσει σε αυτό το τελευταίο στάδιο της άρνησης θα παρατηρήσει κάποιος συμπεριφορές όπως η αποφυγή συζήτησης του γεγονότος που δημιουργήθηκε το πένθος, το να αρχίσει να ξεχνάει πράγματα, η απόσπαση προσοχής, το να προσπαθεί να είναι συνέχεια απασχολημένος/-η αλλά και το να τονίζει ότι είναι καλά ενώ δεν είναι πραγματικά καλά.
2) Θυμός
Μετά την άρνηση υπάρχει η αντίδραση του θυμού, η οποία αποτελεί και αυτή έναν τρόπο να αντιμετωπίσει το άτομο την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Ο θυμός μπορεί να εκφραστεί είτε προς το πρόσωπο του οποίου την απώλεια βιώνει το άτομο, απέναντι στο αφεντικό όταν υπάρχει απώλεια της εργασίας, απέναντι σε φίλους και αγαπημένα πρόσωπα που προσπαθούν να βοηθήσουν αλλά ακόμη και σε αντικείμενα. Η αντίδραση αυτή δεν έχει πρόθεση να βλάψει κάποιο άτομο, απλά όλο αυτό που βιώνεται από το άτομο είναι πάρα πολύ μεγάλο για να αντέξει εκείνη την στιγμή. Τα συναισθήματα γενικότερα που συνοδεύουν την αντίδραση του θυμού είναι η οργή, η ανυπομονησία, η μνησικακία, σε μερικές φορές η ντροπή καθώς και η αίσθηση απώλειας ελέγχου. Το άτομο στου γύρω του συνηθίζει σε αυτό το στάδιο να εκφράζεται με κυνισμό και σαρκασμό απέναντι στην δική του κατάσταση αλλά και για τις ζωές των γύρω του, ενώ υπάρχει μια υφέρπουσα ευερεθιστότητα, μια διάθεση παθητικής επιθετικότητας, μια τάση για διαμάχη αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις η τάση για κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.
3) Η διαπραγμάτευση
Στο στάδιο αυτό το άτομο προσπαθεί να διαπραγματευτεί με τα συναισθήματα που νιώθει για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει δημιουργώντας μερικά υποθετικά σενάριο στο μυαλό του/της για το πως θα ήταν η κατάσταση αν είχαν συμβεί τα πράγματα διαφορετικά. Για ανθρώπους που πιστεύουν σε κάτι ανώτερο προσπαθούν να κάνουν μια συμφωνία με το ανώτερο που πιστεύουν ώστε να τα βοηθήσει να ανακτήσουν ξανά τις δυνάμεις τους. Τα συναισθήματα που είναι παρόντα στο άτομο σε αυτό το στάδιο είναι η ενοχή, η ντροπή, η κατηγορία, ο φόβος και η ανασφάλεια. Ενώ οι συμπεριφορές που μπορεί να εκδηλώνει ένα άτομο σε αυτό το στάδιο είναι το ξαναζεί το παρελθόν στην σκέψη του/της, το να σκέφτεται συνεχώς και αδιάκοπα και να ανησυχεί, το να συγκρίνει τον εαυτό του/της με άλλα άτομα που έχουν αυτό που έχει χάσει, το να φαντάζεται ένα δυσοίωνο μέλλον, το να σκέφτεται τι θα είχε γίνει αν είχε δράσει διαφορετικά, η επίκριση προς τον εαυτό και τα άλλα άτομα καθώς και η εμφάνιση τάσης προς την τελειομανία.
4) Η θλίψη/ κατάθλιψη
Η θλίψη είναι εμφανής και στα προηγούμενα στάδια καθώς όμως το άτομο έρχεται σε μεγαλύτερη επαφή με τα συναισθήματα που απέφευγε αυτή θα αρχίσει να βγαίνει στην επιφάνεια και να καταλαμβάνει το δικό της μέρος ως στάδιο του πένθους. Το θέμα όμως είναι ότι αν το άτομο δεν περάσει από αυτό το στάδιο ή μείνει για πολύ σε αυτό να οδηγηθεί σε μια από τις μορφές τις κατάθλιψης. Ιδιαίτερα, σε αυτό το στάδιο κυριαρχούν συναισθήματα όπως η λύπη, η απόγνωση, μια αίσθηση ότι το άτομο δεν μπορεί να βοηθηθεί από κανέναν και τίποτα, η απογοήτευση, η έλλειψη ενέργειας αλλά και η τάση για παραίτηση από οτιδήποτε. Τα σωματικά/συμπεριφορικά συμπτώματα συμπεριλαμβάνουν αλλαγές στην διατροφή και στον ύπνο, έλλειψη ανάγκης για κοινωνική επαφή, έλλειψη κινήτρου για οτιδήποτε, ροπή προς την κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών καθώς και ξεσπάσματα σε κλάματα.
5) Αποδοχή
Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο του πένθους είναι η αποδοχή. Η αποδοχή δεν σημαίνει ότι το άτομο είναι πλέον χαρούμενο, απλά σημαίνει ότι έχει έρθει σε ειρήνη με την απώλεια και μπορεί να κατανοήσει ότι μπορεί να προχωρήσει η ζωή του και χωρίς αυτό που είχε. Ειδικότερα όμως τα συναισθήματα που μπορούν να προκύψουν στο στάδιο της αποδοχής είναι ένα γενικότερο αίσθημα ότι το άτομο μπορεί πλέον να τα καταφέρει, μια αύξηση ενέργειας, ένα αίσθημα ότι το άτομο είναι αρκετό, η αυτό-συμπόνια, μια αίσθηση υπερηφάνειας καθώς και περισσότερη σοφία. Οι συμπεριφορές που συνδέονται με αυτό το στάδιο είναι το να αντιμετωπίζει πλέον το άτομο την πραγματικότητα όπως είναι, το να είναι παρών στο παρόν, το να ξέρει πως να διαχειριστεί συναισθήματα που μπορούν να ενεργοποιηθούν από διάφορα γεγονότα που συνδέονται με το τραύμα του/της καθώς και καλύτερη επικοινωνία πλέον με τα γύρω του άτομα.
Τα 7 στάδια τους πένθους
Τα 7 στάδια του πένθους μοιάζουν με τα 5 προαναφερθέντα και για αυτό το λόγο θα αναφερθούν ονομαστικά και με λίγες πληροφορίες για το καθένα μιας και παραπάνω έχει γίνει σαφής ανάπτυξη και παράθεση πληροφοριών.
1) Σοκ και άρνηση: σε αυτό το στάδιο το άτομο αρνείται να αποδεχθεί την πραγματικότητα.
2) Πόνος και ενοχή: σε αυτό το στάδιο το άτομο νιώθει μεγάλη ποσότητα πόνου και μπορεί να κάνει δύσκολες και τις ζωές των άλλων ατόμων γύρω του καθώς το φορτίο που σηκώνει είναι αβάσταχτο.
3) Θυμός και διαπραγμάτευση: Σε αυτό το στάδιο το άτομο θυμώνει με τον εαυτό του/της, προσπαθεί να το διαπραγματευτεί εσωτερικά και να βρει κάποια λύση.
4) Κατάθλιψη: Το άτομο καταλαβαίνει την απώλεια και αρχίζει να νιώθει λύπη για αυτή. Συνήθως σε αυτό το στάδιο το άτομο θα επιλέξει να απομονωθεί και να θρηνήσει με όποιο τρόπο αυτό θεωρεί αποτελεσματικό.
5) η αρχή της ανάτασης: σε αυτό το στάδιο το άτομο αφήνει σιγά σιγά πίσω του την απώλεια, καθώς έχουν ηρεμίσει μέσα του/της τα έντονα συναισθήματα.
6) Χτίσιμο της ζωής από την αρχή: σε αυτό το στάδιο το άτομο αρχίζει να ξαναβάζει την ζωή και την καθημερινότητα του/της σε μια τάξη.
7) Αποδοχή και ελπίδα: σε αυτό το έβδομο και τελευταίο στάδιο το άτομο αρχίζει πλέον να ονειρεύεται και να ελπίζει σε ένα καλύτερο μέλλον.
Θεραπευτικές μέθοδοι
Το πένθος όπως και οποιαδήποτε άλλη κατάσταση στην οποία μπορεί αν βρεθεί ένα άτομο χρειάζεται θεραπεία, εφόσον αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να ξεπεραστεί και δημιουργεί μακροπρόθεσμα προβλήματα στην ζωή του ατόμου. Παρακάτω αναφέρονται οι θεραπευτικές μέθοδοι που ακολουθούνται για την θεραπεία του πένθους.
Α) γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία
Στην γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία επιχειρείται η συστηματική αλλαγή των αρνητικών μοτίβων σκέψης αφού εντοπιστούν στο άτομο. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το άτομο όταν πενθεί βιώνει θυμό, πόνο και άλλα άσχημα συναισθήματα τα οποία τροφοδοτούν αλλά και τροφοδοτούνται από διάφορα μοτίβα σκέψης και κυρίως το μοτίβο του δυσοίωνου μέλλοντος.
2) Θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (Acceptance and commitment therapy)
Αυτός το τύπος θεραπείας μαθαίνει στο άτομο να αποδέχεται τα αρνητικά συναισθήματα που προέκυψαν από την απώλεια. Έπειτα το άτομο μαθαίνει να αποστασιοποιείται από αυτά τα συναισθήματα και να τα εξετάζει ως όσο το δυνατόν περισσότερο ψυχρός/-η παρατηρητής/-ια. Ακόμα μετά από αυτό το θεραπευτικό στάδιο το άτομο θα μάθει να προσηλώνεται στο παρών αλλά και να δίνει αξία σε ότι έχει δίπλα του, όπως του φίλους, την οικογένεια καθώς και άλλα αγαπημένα πρόσωπα.
3) Ομαδική θεραπεία
Στην ομαδική θεραπεία το άτομο μοιράζεται την εμπειρία της δικής του/της απώλειας με άλλα άτομα τα οποία βιώνουν μια απώλεια είτε ίδια είτε διαφορετική από το ίδιο. Σε αυτά τα περιβάλλοντα τα άτομα μαθαίνουν να στηρίζουν το ένα το άλλο καθώς αναπτύσσεται η εμπιστοσύνη και η ομαδικότητα με αφορμή το πένθος του κάθε ατόμου καθώς και τα άτομα νιώθουν ότι μπορούν να επικοινωνήσουν τα συναισθήματα τους δίχως να φοβόνται ή να ντρέπονται καθώς όλοι σε αυτή την ομάδα έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπό, ή την δουλειά τους ή οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί ένας άνθρωπος.
4) Θεραπεία τέχνης
Η θεραπεία τέχνης είναι μια αποτελεσματική θεραπεία απέναντι στο πένθος. Το άτομο μαθαίνει πως να εκφράζει τον πόνο και τα άλλα αρνητικά συναισθήματα που νιώθει μέσω μιας μορφής τέχνης. Αυτό βοηθάει το άτομο όχι μόνο να εκτονώνεται αλλά και να γίνεται δημιουργικό προσφέροντας μια μορφή ευχαρίστησης που την έχει ανάγκη ο οργανισμός. Οι μορφές τέχνης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην θεραπευτική διαδικασία είναι ο χορός, η μουσική, η ζωγραφική καθώς και η γλυπτική.
5) Θεραπεία παιχνιδιού
Η θεραπεία παιχνιδιού απευθύνεται σε παιδιά κατά κύριο λόγο, δεν αποκλείεται η χρήση της και για ενήλικες βεβαίως που βιώνουν μια κατάσταση πένθους και απώλειας. Σε αυτόν τον τύπο θεραπείας οι άνθρωποι παίζουν με πραγματικά παιχνίδια, όπως κούκλες ή λούτρινα προκειμένου να βιώσουν αλλά και να εκφράσουν με ένα διαφορετικό τρόπο το πένθος τους. Επιπλέον υπάρχουν και διαδραστικές δραστηριότητες όπως το θερμόμετρο διάθεσης που μετράει το πόσο χαρούμενο είναι ένα πρόσωπο ή πόσο λυπημένο, καθώς και τεχνικές θεατρικού παιχνιδιού, ζωγραφική, επιτραπέζια παιχνίδια ή ακόμα και ταχυδακτυλουργικά κόλπα. Όλα αυτά χρησιμοποιούνται προκειμένου το άτομο να εκφράσει αυτά που έχει μέσα του αλλά και να αποσυμπιεστεί παίζοντας και διασκεδάζοντας.
Επίλογος
Το πένθος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα και δεν πρέπει να στιγματίζεται καθώς και ούτε να πιέζεται το άτομο που πενθεί να επανέλθει στην προ του πένθους κατάσταση καθώς κάτι τέτοιο ενδέχεται να δημιουργήσει επιπλέον τραύμα και αποσύνδεση σε αυτό το άτομο με τα γύρω του άτομα. Επιπλέον πρέπει να τονιστεί ότι τα στάδια του πένθους καθώς και η διαδικασία του πένθους είναι καθαρά προσωπική και το κάθε άτομο χρειάζεται τον δικό του χρόνο για να επανέλθει σε φυσιολογικούς ρυθμούς.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Grief. (n.d.). Retrieved November 21, 2022, from https://www.psychologytoday.com/us/basics/grief
Holland, K. (2022, June 27). The stages of grief: How to understand your feelings. Retrieved November 21, 2022, from https://www.healthline.com/health/stages-of-grief
Kelly, L. (2022, March 11). 7 effective grief therapy techniques. Retrieved November 21, 2022, from https://www.talkspace.com/blog/grief-therapy-techniques/
Selva, J. (2022, September 09). 50 play therapy techniques, activities and ideas (+ PDF). Retrieved November 21, 2022, from https://positivepsychology.com/play-therapy/
The stages of grief: Accepting the unacceptable. (2020, June 8). Retrieved November 21, 2022, from https://www.washington.edu/counseling/2020/06/08/the-stages-of-grief-accepting-the-unacceptable/
What is grief? (2016, October 19). Retrieved November 21, 2022, from https://www.mayoclinic.org/patient-visitor-guide/support-groups/what-is-grief
Πηγές εικόνων:
https://unsplash.com/photos/nwWUBsW6ud4
https://unsplash.com/photos/fvl4b1gjpbk
https://unsplash.com/photos/w6xU735k6LU
https://unsplash.com/photos/gy4CG3UtkAo
https://unsplash.com/photos/6iRaz6RpLPA
