Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι το πιο περίπλοκο σύστημα του οργανισμού μας, μετά το νευρικό και οι περισσότεροι δεν μαθαίνουν ποτέ πώς λειτουργεί. Πρόκειται για την άμυνα του οργανισμού μας εναντίον εκατομμυρίων μικροβίων που ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή. Αποτελείται από πολλά μικροσκοπικά όργανα, τους λεμφαδένες και δύο μεγάλα, τον θύμο αδένα και τον σπλήνα. Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος μεταφέρονται στο σώμα μέσω των λεμφαγγείων, τα οποία σχηματίζουν για ένα δίκτυο μικροσκοπικών αγγείων που καταλαμβάνει όλο το σώμα. Μαζί με την λέμφο, το υγρό που ρέει στα λεμφαγγεία και τους λεμφαδένες αποτελούν το λεμφικό σύστημα.
Λεμφικά όργανα
Τα λεμφικά όργανα είναι ο θύμος αδένας, ο σπλήνας και οι λεμφαδένες (λεμφογάγγλια).
Λεμφαδένες
Ο λεμφαδένας είναι ένα όργανο σε σχήμα νεφρού και αποτελείται από τον φλοιό και τον μυελό. Οι λεμφαδένες συνδέονται μεταξύ τους με τα λεμφαγγεία και αποτελούν αποθήκες για τα Β και Τ λεμφοκύτταρα. Επιπλέον είναι πολύ σημαντικοί για την λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος, καθώς δρουν σαν φίλτρα για ξένα σωματίδια σκοτώνοντας μικρόβια, ιούς και παθολογικά κύτταρα. Συνήθως δεν είναι ψηλαφητοί ή έχουν μέγεθος φακής ή ρεβιθιού.
Θύμος αδένας
Το μέγεθός του εξαρτάται από την ηλικία. Στα παιδιά είναι πολύ ανεπτυγμένος και μετά την ενηλικίωση ατροφεί. Βρίσκεται στο άνω στήθος και αποτελείται από δύο πανομοιότυπους λοβούς. Κύρια συστατικά του είναι ο φλοιός και ο μυελός. Στον πρώτο γίνεται η ωρίμανση και ο πολλαπλασιασμός των Τ λεμφοκυττάρων και ο δεύτερος συνδέει τον θύμο με την κυκλοφορία του αίματος.
Σπλήνας
Ο σπλήνας είναι επίσης ένα όργανο που βοηθάει στην άμυνα του οργανισμού και παίζει σημαντικό ρόλο στον καθαρισμό του αίματος. Αποτελείται από τον ερυθρό και τον λευκό πολφό και κύρια λειτουργία του είναι να “φιλτράρει” τα αντιγόνα που έρχονται προς αυτόν με την κυκλοφορία του αίματος.
Άλλοι ιστοί- όργανα του ανοσοποιητικού
Πέρα από τα κύρια λεμφικά όργανα υπάρχουν και άλλοι ιστοί που θα δραστηριοποιηθούν περισσότερο ή λιγότερο για την παραγωγή των αντισωμάτων. Ο λεμφικός ιστός που βρίσκεται στο τοίχωμα του γαστρεντερικού, του αναπνευστικού και του ουροποιητικού συστήματος προσφέρει επίσης ανοσολογική προστασία. Ακόμα, οι αμυγδαλές είναι αδένες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί και ο μυελός των οστών, επειδή όλα τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος προέρχονται από ένα κοινό προγονικό κύτταρο, το οποίο παράγεται σε αυτόν.
Αμυντικοί μηχανισμοί
1η γραμμή άμυνας του οργανισμού
Για τον επιτυχή αποκλεισμό των εισβολέων οι άνθρωποι και τα ζώα χρησιμοποιούν πολλούς και διαφορετικούς αμυντικούς μηχανισμούς. Η πρώτη και πιο εμφανής γραμμή άμυνας είναι οι φυσικοί φραγμοί. Ειδικότερα, οι φυσικοί φραγμοί συνιστούν την μη ειδική ή έμφυτη ανοσία, η οποία προσδίδεται από μηχανικούς, γενετικούς, ορμονικούς, παράγοντες διατροφής κ.α. Για παράδειγμα το άθικτο δέρμα αποτελεί ένα δραστικό φραγμό στα μικρόβια. Επίσης, το δέρμα και οι τρίχες της μύτης, ο πταρμός, ο βήχας και η εκροή βλέννας προστατεύουν από τα μικρόβια, ώστε αυτά να μην φτάσουν στον πνεύμονα. Πέρα από τους φυσικούς φραγμούς θα μπορούσαν επίσης να αναφερθούν τα δάκρυα, ο σίαλος το γαστρικό οξύ, οι οποίοι δεν αποτελούν φυσικούς φραγμούς αλλά χημικούς, καθώς περιέχουν ένζυμα που καταστρέφουν τα μικρόβια.
Όταν ένας μικροοργανισμός, για παράδειγμα ένα βακτήριο, καταφέρει να ξεπεράσει τους φραγμούς, τότε αναλαμβάνουν τα κύτταρα που αποτελούν το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Αρχικά, ενεργοποιούνται τα μη ειδικά λευκά αιμοσφαιρία. Πρώτο αναλαμβάνει δράση το σύστημα των μονοπύρηνων φαγοκυττάρων, το οποίο έχει μεγάλη σημασία για την επιτυχημένη προστασία ενός οργανισμού. Το σύστημα αυτό αποτελείται από τα μακροφάγα, τα ουδετερόφιλα και τα λευκοκύτταρα, τα οποία έχουν την ιδιότητα να φαγοκυτταρώνουν, δηλαδή να “τρώνε” και να “πέπτουν” βακτήρια.
Τα πρώτα κύτταρα που καταφθάνουν στο σημείο της εισόδου του μικροοργανισμού είναι τα μακροφάγα. Αυτά έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και βρίσκονται σχεδόν σε όλο το σώμα, εγκατεστημένα σε ιστούς. Ένα μακροφάγο μπορεί να καταναλώσει εώς και 100 βακτήρια μέχρι να καταστραφεί. Όμως συνήθως τα μακροφάγα δεν είναι αρκετά για να καταπολεμήσουν την μόλυνση και γι’ αυτό ενεργοποιούν μια φλεγμονώδη αντίδραση. Η φλεγμονή συνοδεύεται από υπεραιμία με αποτέλεσμα τα ουδετερόφιλα να μεταφέρονται από τα αιμοφόρα αγγεία στο σημείο που βρίσκονται τα βακτήρια, δηλαδή στον ιστό που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Τα ουδετερόφιλα, εκτός από την φαγοκυττάρωση, έχουν την ικανότητα να αυτοκαταστρέφονται αλλά και να εκκρίνουν ουσίες στην προσπάθειά τους να καταστρέψουν όσα περισσότερα βακτήρια μπορούν, πλήττοντας και υγιή κύτταρα του ιστού.
Από την φλεγμονή που δημιουργείται, τα νεκρά κύτταρα από τον ιστό της φλεγμονής μαζί τα νεκρά αμυντικά κύτταρα (κυρίως τα ουδετερόφιλα) και τους νεκρούς μικροοργανισμούς σχηματίζεται το πύον. Εφόσον οι προσπάθειες των ουδετερόφιλων δεν έχουν αποτέλεσμα ενεργοποιείται το συμπλήρωμα, ένα σύνολο από 20 πρωτεΐνες που ασκούν δυσμενείς επιδράσεις στους μικροοργανισμούς σημείο της μόλυνσης.
2η γραμμή άμυνας του οργανισμού
Η τελευταία αντίδραση που προέρχεται από το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι τα ειδικά λευκά αιμοσφαίρια. Αυτά είναι εξειδικευμένα κύτταρα και στοχεύουν μόνο τους μικροοργανισμούς. Κάθε αντιγόνο (παθογόνος μικροοργανισμός) στην επιφάνειά του έχει τμήματα τα οποία συνδέονται τα αντισώματα και ονομάζονται επίτοποι. Για κάθε επίτοπο υπάρχει και ένα διαφορετικό αντίσωμα. Τα αντισώματα συντίθενται από τα λεμφοκύτταρα με μία σύνθετη διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει την συμμετοχή των δενδριτικών και άλλων κυττάρων. Τα δενδριτικά και τα μακροφάγα των ιστών ονομάζονται κύτταρα φρουροί και ενεργοποιούν την επίκτητη ανοσία.
Η ενεργοποίηση των δενδριτικών κύτταρων είναι μία πολύπλοκη διαδικασία ή οποία δεν θα αναλυθεί στα πλαίσια αυτού του άρθρου. Τα κύτταρα αυτά έχουν πάρει το όνομά τους, επειδή διαθέτουν αποφυάδες που προβάλουν προς τα έξω, ομοιάζοντας με κλαδιά δέντρου. Ο ρόλος τους είναι να βοηθούν τα βοηθητικά Τ λεμφοκύτταρα να καταλάβουν το είδος του παθογόνου και πώς να το καταστρέψουν. Έτσι, αφού μαζέψουν στις αποφυάδες τους τα αντιγόνα, εισέρχονται στα λεμφαγγεία ψάχνοντας το κατάλληλο βοηθητικό Τ λεμφοκύτταρο. Στη συνέχεια, αφού αυτό βρεθεί, “ψάχνει” και ενεργοποιεί το κατάλληλο Β λεμφοκύτταρο, το οποίο διαθέτει ήδη ο οργανισμός, για την παραγωγή αντισωμάτων εναντίον των επιτόπων του αντιγόνου. Τέλος, άλλη μία λειτουργία των δενδριτικών κυττάρων είναι η ενίσχυση της δράσης των μακροφάγων, τα οποία βρίσκονται στους ιστούς και φαγοκυτταρώνουν τα βακτήρια που πολλαπλασιάζονται στο σημείο της μόλυνσης.
Το ανοσοποιητικό μας σύστημα διαθέτει Β λεμφοκύτταρα για κάθε πιθανό αντιγόνο, άρα μπορεί να παράγει αντισώματα και για μικροοργανισμούς που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα. Η διαδικασία παραγωγής αντισωμάτων χρειάζεται χρόνο για να ολοκληρωθεί και συνήθως διαρκεί μία εβδομάδα για κάποιο καινούργιο αντιγόνο που εισέρχεται στον οργανισμό. Όμως, δεν χρησιμοποιούνται όλα τα Β λεμφοκύτταρα με σκοπό την παραγωγή αντισωμάτων. Μερικά από αυτά χρησιμεύουν ώστε να “θυμούνται” τον παθογόνο μικροοργανισμό για να παράγουν αντισώματα, σε περίπτωση επαναμόλυνσης, σε συντομότερο χρονικό διάστημα από την πρώτη μόλυνση, δηλαδή σε μερικές μέρες. Αυτά τα Β λεμφοκύτταρα ονομάζονται Β κύτταρα μνήμης. Εκτός από τα Β κύτταρα μνήμης υπάρχουν και Τ κύτταρα μνήμης, τα οποία λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο.
Συμπερασματικά, το ανοσοποιητικό μας σύστημα λειτουργεί σαφώς με έναν περίπλοκο τρόπο. Τα παραπάνω είναι μία απλουστευμένη έκδοση της πραγματικότητας και μάλιστα στο παρόν κείμενο δεν αναφέρονται όλα τα “όπλα” που διαθέτει ο οργανισμός μας. Περισσότερα θα αναλυθούν σε επόμενα άρθρα.
Διαβάστε εδώ: για τις πιο συχνές τροφικές δηλητηριάσεις.
Βιβλιογραφία
https://www.moh.gov.gr/articles/news/1676-pagkosmia-hmera-anosologias?fdl=5462
https://www.e-bug.eu/lang_gk/primary_pack/downloads/bd/Complete%20Immunity%20Lesson%20GK.doc
“Στοιχεία ανοσολογίας”, Γεωργίου Σ. Κοπτοπούλου
Εικόνα λεμφαδένας: https://www.webhealth.gr/prismenoi-lemfadenes-giati-prizontai/
Εικόνα διαφοροποίηση και ωρίμανση Β-λεμφοκυττάρων και Τ-λεμφοκυττάρων:http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2724/Biologia_G-Lykeiou_html-apli/index1_3.html
Εικόνα αντίσωμα: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2724/Biologia_G-Lykeiou_html-apli/index1_3.html
Εικόνα φαγοκυττάρωσης: https://www.youtube.com/watch?v=WmNK3NZQnGs&ab_channel=%CE%A0%CE%AD%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%82%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%80%CE%AD%CF%84%CF%81%CE%BF%CF
Εικόνα εξωφύλλου: https://www.news-medical.net/news/20211001/Structure-of-monoclonal-antibody-that-can-potently-neutralize-SARS-CoV-2-and-variants-of-concern.aspx
