Η Ελένη Σβορώνου είναι μια πολυγραφότατη συγγραφέας, αν κρίνει κανείς από τον υπερβαίνοντα αριθμό των πενήντα βιβλίων που έχει καταθέσει στο αναγνωστικό κοινό. Τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως σε παιδιά αλλά όλοι γνωρίζουμε πως η παιδική λογοτεχνία είναι κατάλληλη, απολαυστική και χρήσιμη σε όλες τις ηλικίες. Το νέο της βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο με τον τίτλο “Δαίδαλος & Ίκαρος” και αναφέρεται φυσικά στον ομώνυμο μύθο. Η Ελένη Σβορώνου ξεδιπλώνει με μαεστρία την ιστορία του σπουδαίου αρχιτέκτονα της αρχαιότητας, αναδεικνύοντας με φυσικό και απλό τρόπο τις αθέατες πλευρές της, ενώ συγχρόνως ρίχνει το δικό της φως στον μύθο, εστιάζοντας στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Το κείμενο υπερβαίνει τον μύθο και φέρνει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με τις πράξεις του ανθρώπου που επηρεάζουν το περιβάλλον κι έχουν ως συνέπεια τις αρνητικές επιπτώσεις που ολοένα και πιο συχνά βιώνουμε, θέτοντας ερωτήματα τα οποία αφυπνίζουν την κριτική σκέψη μας, σχετικά με αυτό το ζήτημα. Αξίζει να σημειωθεί πως την αφηγηματική ροή συνοδεύει εξαιρετικά η εκφραστική εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη.
Μήπως είμαστε όλοι Ίκαροι που νομίσαμε ότι μπορούμε να τα βάλουμε με τη φύση;
Εκείνος που έφτιαξε τα φτερά όμως ήταν ο Δαίδαλος.
Δαίδαλος και Ίκαρος, Ελένη Σβορώνου, εκδόσεις Μεταίχμιο
Επιμέλεια συνέντευξης για το ΣημειΩματάριο: Άννα Ρω
Τι σας οδηγεί στην περιπέτεια της συγγραφής βιβλίων για παιδιά;
Τα παιδιά διαβάζουν για να ζήσουν περιπέτειες, για να γνωρίσουν τον εαυτό τους, να παίξουν με τις εναλλακτικές εκδοχές του κόσμου. Διαβάζουν για να μάθουν και για να ονειρευτούν. Όλοι θυμόμαστε την αίσθηση που είχαμε από ένα βιβλίο που αγαπήσαμε ως παιδιά. Αυτή η πρωτόγνωρη και βαθιά συγκίνηση δεν έρχεται με την ίδια ένταση στον ενήλικο αναγνώστη. Γι’ αυτό και συνήθως τα παιδιά θυμούνται τον τίτλο ενός βιβλίου που αγάπησαν, όχι τον συγγραφέα. Αυτή είναι η γοητεία της επαφής με τον νεαρό αναγνώστη. Αν την πετύχεις, εσύ εξαφανίζεσαι. Οι ήρωές σου, η ιστορία σου είναι που μετράει. Είναι μια μοναδική σχέση. Είναι ένα παιχνίδι μεταμορφώσεων και ενηλικίωσης τόσο για τον αναγνώστη όσο και για τον συγγραφέα. Μερικοί θέλουμε να παίζουμε ξανά και ξανά.
Το θέμα του εκάστοτε βιβλίου αποκαλύπτεται τυχαία ή είναι προϊόν μελέτης;
Συχνά υπάρχει ένα θέμα, επιλεγμένο με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, αλλά στην πορεία αναδύονται και πολλά «δευτερεύοντα» θέματα. Στην πραγματικότητα το θέμα είναι μόνο η αφορμή. H αφορμή για να πεις όλα τα σημαντικά, τα ανθρώπινα! Για να ψηλαφίσεις τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής! Η μελέτη είναι απαραίτητη και δεν αφορά μόνο τα βιβλία γνώσης. Για όποιον και για ό,τι και να γράψεις… σε έχουν προλάβει άλλοι! Και πολύ καλύτεροι από σένα! Πρέπει να τους γνωρίσεις, να απελπιστείς, που δεν θα φτάσεις ποτέ στο ύψος τους, κι ύστερα να το πάρεις από την αρχή και να βρεις το δικό σου ηχόχρωμα φωνής. Όλο και κάποιος εκεί έξω θα συντονιστεί!
Ποια είναι τα βασικά κλειδιά μιας ιστορίας για να γίνει ελκυστική στους λιλιπούτειους αναγνώστες;
Χμ… ερώτηση παγίδα! Γιατί μπορεί να τα απαριθμήσουμε, να τα αποκτήσουμε, αλλά δεν είναι απαραίτητο ότι θα ξεκλειδώσουμε την πύλη του κάστρου! Μια καλή ιστορία μπορεί να έχει συναρπαστική πλοκή, περιπέτεια, ανατροπές, καλοδουλεμένους ήρωες, χιούμορ, πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης, προσεγμένη γλώσσα, ύφος, διεισδυτική ματιά στα πράγματα, καλή εικονογράφηση κ.ο.κ. Αλλά πάντα θα υπάρχει κάτι που μας διαφεύγει, κάτι που δεν θα μπορεί να μπει σε καλούπια, και είναι αυτή η ιδιαίτερη θερμοκρασία φωνής, οι τρόποι που μπορεί να έχει ένας συγγραφέας να επικοινωνεί με τα μύχια και τα άρρητα της παιδικής και νεανικής ψυχής. Είναι αυτό το ηχόχρωμα που λέγαμε πριν. Μπορεί να μην υπάρχει και κανένα από τα συστατικά της προαναφερθείσας λίστας, κι όμως, να έχουμε μια θαυμάσια ιστορία. Μια ιστορία χωρίς πλοκή, μια πινακοθήκη καταστάσεων και συναισθημάτων, με ελάχιστη δράση, που αγγίζει ευαίσθητες χορδές, ναι, αυτό μπορεί να είναι ένα υπέροχο βιβλίο χαμηλών τόνων αλλά υψηλής έντασης. Δεν θα βρούμε ούτε χιούμορ ούτε περιπέτεια. Μπορεί να πεις «α, κι εγώ το γράφω αυτό», ναι, αλλά και η μονοκοντυλιά του Πικάσο ή τα κολάζ του Ματίς μπορεί να αντιγραφούν, αλλά …η δύναμη αυτών των έργων δεν είναι στην περίπλοκη τεχνική.
Έχει το παιδικό βιβλίο μεγαλύτερη βαρύτητα ως προς την επιρροή του (αρνητική – θετική) από εκείνο που απευθύνεται σε ενήλικες;
Εν μέρει απαντήσαμε σε αυτό. Είναι διαφορετικής υφής η αναγνωστική εμπειρία του παιδιού. Ωστόσο, δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι ένα κακό βιβλίο μπορεί να έχει ισχυρή αρνητική επιρροή στο παιδί. Το παιδί που διαβάζει έχει ήδη μπει σε μια στοχαστική διαδικασία, σε έναν άλλον χρόνο που επιτρέπει μια κριτική προσέγγιση. Δεν είναι αντίστοιχο της επιρροής που μπορεί να έχει μια βίαιη ταινία, π.χ. Βεβαίως, «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου» του Γκαίτε κρίθηκε το «πιο καταστροφικό» βιβλίο του 18ου αιώνα. Ήταν ένας ύμνος στην αυτοκτονία που έκανε τους έφηβους να προχωρούν άκριτα στο απονενοημένο. Αλλά δεν είμαστε ούτε στον 18ο αιώνα ούτε περισσεύουν οι Γκαίτε ανάμεσά μας. Οπότε νομίζω ότι σήμερα το πολύ πολύ να γίνουν μόδα τα γυαλιά στα παιδιά, όπως έγινε επί Χάρι Πότερ!
Υπήρξαν βιβλία που επηρέασαν τη στάση ζωής σας;
Από τα φοιτητικά χρόνια και προς τα πίσω: «Το μανιφέστο του σουρεαλισμού» του Αντρέ Μπρετόν με έκανε να βεβαιωθώ ότι έπρεπε επειγόντως να αλλάξω ρότα στις σπουδές μου! Το «Στον δρόμο» του Τζακ Κέρουακ και «Ο φύλακας στη σίκαλη» του Τζ. Σάλιντζερ έδωσαν διέξοδο στην αιώνια επιθυμία του έφηβου εαυτού για φευγιό. «Το καπλάνι της βιτρίνας» με ανακούφισε ότι ήταν εντάξει να είσαι «ΛΥ-ΠΟ», δεν χρειάζεται να είσαι αιωνίως Πολυάννα και να παίζεις το παιχνίδι της χαράς. Καταντά, κάποτε, βαρετό και ανόητο! «Η Λιλίκα» και οι περιπέτειές της μου έμαθαν ότι μπορώ να διαβάζω μόνη μου.
Ποια νέα στοιχεία βλέπει κανείς στον μύθο του Δαίδαλου & Ίκαρου έτσι όπως τον παρουσιάζετε στο βιβλίο σας;
Είναι τόσες πολλές οι αναγνώσεις αυτού του μύθου…, μπορεί να δει κανείς την αγάπη για την ελευθερία, τη σχέση πατέρα-γιου, τη νεανική ορμή, το θέμα της «ύβρεως», πολλά! Επέλεξα τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ως ποιο σημείο μπορεί να καθυποτάσσει και να ελέγχει ο άνθρωπος τη φύση με την τεχνολογία του παραμένοντας ατιμώρητος; Δεν εννοώ ότι «η φύση εκδικείται», δεν έχει αισθήματα η φύση. Αλλά ποιο είναι το μέτρο; Βλέπουμε ήδη τα αποτελέσματα της πίστης μας σε μια αέναη ανάπτυξη. Η τεχνολογία μπορεί να είναι η λύση, αλλά και το πρόβλημα. Τι επιλέγουμε;
Από τον άνθρωπο-τεχνουργό φτάσαμε στον άνθρωπο-θεό (Homo deus κατά Χαράρι). Το Δωδεκάθεο θα μας είχε ήδη κεραυνοβολήσει! Αλλά εμείς εφηύραμε και το αλεξικέραυνο. Φάρμακο-ανεπιθύμητη ενέργεια-αντίδοτο και ξανά από την αρχή. Έτσι μοιάζει να πορευόμαστε με την επιστήμη και την τεχνολογία. Για να δούμε πώς θα το συνεχίσουμε!
Πόσο εύκολο είναι να παρουσιαστούν οι συνέπειες της ανυπακοής, ώστε να «γραφτούν» στη συνείδηση ενός παιδιού ως παράδειγμα προς αποφυγή; Είναι αλήθεια πάντα προς αποφυγή;
Όχι, δεν είναι πάντα προς αποφυγή η ανυπακοή. Το παιδί και ο έφηβος ιδίως είναι πλασμένοι για την ανυπακοή. Αναζητάνε τα όριά τους. Άρα είναι όρος μάθησης η ανυπακοή. Αν παίξεις με τη φωτιά, μπορεί να καείς. Γνώριζέ το. Παίξε. Με όση ασφάλεια μπορείς. Εμείς οφείλουμε να σου δώσουμε οδηγίες χρήσης. Αποκεί και πέρα… από τον Ίκαρο ως την Κοκκινοσκουφίτσα και από τον Προμηθέα ως τον Πινόκιο, οι ήρωες παρακούν, παραβιάζουν τις εντολές. Το προπατορικό αμάρτημα είναι στη φύση μας!
Ορμώμενη από τον επίλογο του βιβλίου σας, αναρωτιέμαι αν το βιβλίο έχει τη δύναμη να επωμιστεί αυτό τον διδακτικό ρόλο.
Όχι, ας μην του δώσουμε αυτόν τον ρόλο. Ελπίζω να χαρεί ο αναγνώστης ή ακροατής (ας μην ξεχνάμε τη φωναχτή ανάγνωση) την αφήγηση και τις υπέροχες εικόνες του Βασίλη Κουτσογιάννη. Είναι ωραίο να προεκτείνεται η αναγνωστική εμπειρία με συζήτηση. Όχι με διδαχή. Με συζήτηση. Τι πιστεύεις για τούτο, τι πιστεύεις για τ’ άλλο; Πώς κατέκτησε τα ουράνια τελικά ο άνθρωπος; Πώς κατάφερε να πετάξει; Ως πού θα φτάσει; Καίγονται ποτέ τα φτερά του; Αλλά το παιδί μπορεί να μας πάει αλλού. Μπορεί να μας πάει στις νεράιδες και τον Πίτερ Παν. Εκεί που θέλει θα πάμε!
Ποια αξία θεωρείτε πως έχει ανυπέρβλητη δύναμη;
Το πείσμα. Αυτή η λέξη, μας έμαθε ο συγγραφέας Τάκης Αντωνόπουλος στο βιβλίο του «Ταξίδια στην Ιστορία», προέρχεται από το σχοινί που έδεναν στον κάβο τα πλοία στην αρχαιότητα. Το πείσμα μάς δένει γερά με τη ζωή. Καταπατά τον θάνατο, κατά κάποιο τρόπο.
Αν τα βασικότερα χαρακτηριστικά σας ταυτίζονταν με σημεία στίξης θα ήταν;
Ερωτηματικό: για τα αιώνια ερωτήματα της ζωής που αγαπώ να θέτω ξανά και ξανά και να αναζητώ απαντήσεις από τους μεγάλους δασκάλους ή με τους φίλους κι αγαπημένους μ’ ένα ποτήρι κρασί και γέλια και λοξοδρομήσεις. Θαυμαστικό: γιατί θαυμάζω πάρα πολλούς ανθρώπους, πάρα πολλά έργα και νέες ανακαλύψεις, θαυμάζω σημαίνει απορώ, οπότε πάλι στο ερωτηματικό ξαναγυρνάμε!
Άνω και κάτω τελεία: γιατί μου αρέσουν οι λίστες, οι παραθέσεις εργαλείων, λέξεων, χρωμάτων, ανθρώπινων τύπων, όλες οι λίστες
είναι συλλογές, είναι κόσμοι χωρίς αιτιολογικούς συνδέσμους.
Αν ήσασταν προ του διλήμματος να προικοδοτήσετε με κάτι τον κόσμο, τι θα ήταν αυτό;
Ένα ρολόι παύσεων για ανάγνωση! Θα ήθελα να εφεύρω και να προικοδοτήσω την ανθρωπότητα με ένα ρολόι που σημαίνει ώρες παύσης εργασιών και έναρξης διαβάσματος! Θα σημαίνει την ώρα με μια Αλίκη ή τον Εγωϊστή γίγαντα που θα βγαίνει όπως οι κούκοι στα παλιά ρολόγια τοίχου. Η ώρα αυτή θα είναι ίδια για όλον τον κόσμο, κοινή σε βόρειο και νότιο ημισφαίριο, ανατολή και δύση. Πώς σας φαίνεται το κληροδότημά μου; Νομίζω θα ξεκινήσω αμέσως, παρέα με τον Δαίδαλο, την κατασκευή του.
Η απάντηση σε μια ερώτηση που δεν έγινε αλλά θα θέλατε πολύ να σας έχει απευθυνθεί;
«Βαριέσαι ποτέ;» Και η απάντηση θα ήταν: «Βαριόμουν πολύ όταν ήμουνα μικρή, αλλά τώρα έχασα αυτή την ικανότητα. Όλο κάτι ενδιαφέρον έχω να κάνω. Νομίζω νοσταλγώ τη βαρεμάρα. Πρέπει να μου τη διδάξουν τα παιδιά.»
Ένας τίτλος – στίχος ως δείκτης του μέλλοντος;
Στίχος-δείκτης του μέλλοντος: «Όλο δεν και δεν και δεν – τρο δε φύτεψαν τα χέρια τους.»
(Μιχάλης Γκανάς, Αυτοί παιδί μου δεν-)
Κι ένας αγαπημένος;
«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές…»
(Τ.Σ. Έλλιοτ, Έρημη χώρα)
Γιατί η Άνοιξη είναι θάνατος κι ανάσταση: «Ω γλυκύ μου Έαρ…»
Σας ευχαριστώ πολύ για τις ωραίες ερωτήσεις. Η αλλαγή αρχίζει με μια ερώτηση.
Ταυτότητα βιβλίου:
Τίτλος: ΔΑΙΔΑΛΟΣ ΚΑΙ ΙΚΑΡΟΣ
Διαστάσεις: 21×28
ISBN: 978-618-03-2955-1
Ημερομηνία κυκλοφορίας: 26 Νοε 2022
Σελίδες: 36
Για παιδιά 6 – 8 ετών
Παιδική Λογοτεχνία
Συγγραφέας – Εικονογράφος: Ελένη Σβορώνου – Βασίλης Κουτσογιάννης
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Πηγή βιογραφικού – φωτογραφιών: Ελένη Σβορώνου – Εκδόσεις Μεταίχμιο
