“Η Τέχνη Eίναι Eιρήνη”, το μήνυμα του συγγραφέα Jon Fosse για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2024
Το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου καθιέρωσε τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου το 1962 και από τότε, κάθε χρόνο, επιλέγει μια διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα του θεάτρου, από μια χώρα – μέλος του, για να γράψει ένα μήνυμα, που τη συγκεκριμένη μέρα θα διαβαστεί σε όλα τα θέατρα και θα μεταδοθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο. Για τη φετινή χρονιά, το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου επέλεξε τον Νορβηγό συγγραφέα Jon Fosse, βραβευμένο με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023.
Ακολουθεί το κείμενο του Jon Fosse:
Η Τέχνη Eίναι Eιρήνη
Κάθε άτομο είναι μοναδικό, ταυτόχρονα όμως μοιάζει με οποιοδήποτε άλλο. Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά μας διαφέρουν –αυτό είναι γνωστό– αλλά υπάρχει επίσης κάτι μέσα στον καθένα από εμάς που ανήκει αποκλειστικά στον εαυτό του. Που είναι ο εαυτός του. Μπορούμε να το ορίσουμε ως το πνεύμα του ή την ψυχή του. Μπορούμε όμως να μην το κατηγοριοποιήσουμε με ετικέτες, αλλά απλώς να το αφήσουμε να υπάρχει. Ωστόσο, αν και είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας, είμαστε και όμοιοι.
Οι άνθρωποι είναι ουσιαστικά ίδιοι απ’ όπου κι αν προέρχονται, όποια γλώσσα κι αν μιλούν, όποιο κι αν είναι το χρώμα του δέρματος ή των μαλλιών τους.
Πρόκειται για κάτι παράδοξο: Μοιάζουμε αλλά ταυτόχρονα είμαστε διαφορετικοί.
Ίσως ως ανθρώπινες υπάρξεις είμαστε εγγενώς παράδοξοι, στη γεφύρωση μεταξύ του σώματος και της ψυχής μας: περιέχουμε τόσο την πιο γήινη και απτή ύπαρξη, όσο και κάτι που υπερβαίνει τα υλικά γήινα όρια.
Η Τέχνη – η καλή τέχνη – καταφέρνει, με τον υπέροχο τρόπο της, να συνδυάζει το εντελώς μοναδικό με το καθολικό. Μας κάνει να κατανοούμε το διαφορετικό –το ξένο, θα μπορούσαμε να πούμε–, ως καθολικό. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η Τέχνη ξεπερνά τα όρια μεταξύ γλωσσών, γεωγραφικών περιοχών και κρατών. Συγκεντρώνει όχι μόνον τις ατομικές ιδιότητες του καθενός, αλλά και –υπό μία έννοια– τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας ανθρώπων, για παράδειγμα κάθε έθνους.
Ωστόσο δεν το κάνει αυτό ισοπεδώνοντας τις διαφορές, κάνοντάς τα όλα ίδια, αλλά, αντίθετα, δείχνοντάς μας τι είναι διαφορετικό από εμάς, τι είναι ανοίκειο ή ξένο. Όλη η καλή τέχνη περιέχει ακριβώς αυτό: κάτι ανοίκειο, κάτι που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως, αλλά ταυτόχρονα, υπό μία έννοια, κατανοούμε. Εμπερικλείει, μπορούμε να πούμε, ένα μυστήριο. Κάτι που μας γοητεύει και άρα μας ωθεί πέρα από τα όριά μας, και με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί την υπέρβαση που κάθε Τέχνη πρέπει να περιέχει μέσα της και που πρέπει ταυτόχρονα να μας καθοδηγεί.
Δεν ξέρω καλύτερο τρόπο για να συνδυάσω τα αντίθετα. Αυτή η προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με αυτές τις βίαιες συγκρούσεις που βλέπουμε πολύ συχνά στον κόσμο, οι οποίες ενδίδουν στον καταστροφικό πειρασμό να αφανίσουν οτιδήποτε ξένο, μοναδικό και διαφορετικό, χρησιμοποιώντας συχνά τις πιο απάνθρωπες εφευρέσεις που η τεχνολογία έχει θέσει στη διάθεσή μας.
Υπάρχει τρομοκρατία στον κόσμο. Υπάρχει πόλεμος. Επειδή ο άνθρωπος έχει και μία ζωώδη πλευρά καθοδηγούμενη από το ένστικτο της πρόσληψης του άλλου ως ξένου, ως απειλή για την ίδια του την ύπαρξη, παρά ως ένα θαυμαστό μυστήριο.
Και να πώς η μοναδικότητα –κάθε διαφορά που όλοι μπορούμε να διακρίνουμε– εξαφανίζεται αφήνοντας ξοπίσω της μια γενική ομοιότητα, βάσει της οποίας οτιδήποτε διαφορετικό αποτελεί απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί. Αυτό που από έξω φαίνεται ως διαφορά, για παράδειγμα στη θρησκευτική ή πολιτική ιδεολογία, μετατρέπεται σε κάτι που πρέπει να ηττηθεί, να καταστραφεί.
Ο πόλεμος είναι η εκστρατεία ενάντια σε αυτό που υπάρχει βαθιά μέσα μας: Στο Μοναδικό. Και είναι επίσης η εκστρατεία ενάντια στην Τέχνη, ενάντια σε αυτό που υπάρχει βαθιά μέσα σε κάθε μορφή Τέχνης.
Μίλησα εδώ για την Τέχνη γενικά, όχι για το θέατρο ή τη δραματουργία ειδικότερα, αλλά το έκανα γιατί, όπως είπα, όλη η καλή τέχνη, στον πυρήνα της, περιστρέφεται γύρω από το ίδιο πράγμα: Λαμβάνει το κατεξοχήν μοναδικό, το κατεξοχήν συγκεκριμένο και το μετουσιώνει σε καθολικό. Ενώνει το ιδιαίτερο με το καθολικό μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης: όχι εξαλείφοντας την ιδιαιτερότητά του, αλλά υπογραμμίζοντας αυτήν την ιδιαιτερότητα, κάνοντάς την να λάμπει μέσα από ό,τι είναι άγνωστο και ελάχιστα οικείο.
Ο πόλεμος και η Τέχνη έρχονται σε αντίθεση, ακριβώς όπως ο πόλεμος και η ειρήνη.
Έτσι απλά:
Η Τέχνη Είναι Ειρήνη
Μετάφραση στα ελληνικά από την ιταλική μετάφραση του νορβηγικού πρωτοτύπου:
Τζίνα Καρβουνάκη μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου [ΙΤΙ], της International Association of Theatre Leaders [IATL] και του Pen Greece.
Πηγή φωτογραφίας: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?search=Jon+Fosse&title=Special:MediaSearch&go=Go&type=image